АНУ-н Холбооны нөөцийн системийн хямралын эсрэг авч хэрэгжүүлсэн Мөнгөний бодлогын арга хэрэгсэлүүд

Өнгөрсөн 7 хоногт АНУ-н ХНС-н банкны тэргүүнүүд Жексон Холлд,  Канзасын ХНС-ийн зохион байгуулж буй Эдийн засгийн форумд цуглаж, Бен Бернанке АНУ-ийн ХНС-ийн зүгээс эдийн засгийн хямралтай мөнгөний бодлогын арга хэрэгслээр дамжуулж хэрхэн тэмцэж ирсэн, ямар үр дүнтэй байгааг товч дүгнэлээ.

            Түүний энэ илтгэлийг дэлхий даяар хөрөнгө оруулагчид хүлээж цаашдын АНУ-н мөнгөний бодлогын төлөв байдал, хөрөнгө оруулагчдын тэсэн ядан хүлээж буй эдийн засгийг дэмжих 3 дахь багц бодлого хэзээ эхлэх талаар илтгэлийн үг үсэг тус бүрийг нарийвчлан дүгнэж баримжаа таамаглал олж авах оролдлого хийлээ.

            Федийн тэргүүн илтгэлээ үндсэн 4-н хэсэгт хуваасан ба эхний хэсэгт хямрал хэрхэн эхэлсэн түүний эсрэг ХНС маань уламжлалт мөнгөний бодлогын арга хэрэгслээ хэрхэн ашигласан, 2-р  хэсэгт нэгэнт уламжлалт мөнгөний бодлогын арга хэрэгслүүдийг байх боломжит максимум түвшинд ашигласан ч эдийн засгийн хямралын үр нөлөөг бүрэн тасалж чадахгүй байсан тул уламжлалт бус мөнгөний бодлогын арга хэрэгслүүдийг хэрхэн ашигласан тухай, 3-р хэсэгт энэ уламжлалт бус арга хэрэгслүүдийн үр өгөөж болон сөрөг дагаварууд ямар байсан, төгсгөлийн хэсэгт мань хүн цаашдын эдийн засгийн төлөв байдлыг яаж харж буй тухайгаа дэлгэсэн байна.

            2007 оны 8-р сард мөн л уламжлал ёсоор АНУ-н ХНС-ийн банкны тэргүүнүүд Жексон Холлд цуглаж, эдийн засгийн төлөв байдлыг хэлэлцэж байх үед тэдний хэн ч үүнээс дөнгөж сарын дараа дэлхийн 4-н том хөрөнгө оруулалтын банкны нэг Lehman Brothers дампуурлаа зарлаж, АНУ болон дэлхийн эдийн засгийг 1929 оны хямралаас хойш тохиолдоогүй хямралын давалгаанд живүүлнэ гэж тооцоогүй байна. Үүнийгээ ч Бен Бернанке хүлээн зөвшөөрч, нээлттэй хэлдэг.

            Гэхдээ л мань хүний удирдлага доор ХНС хямралын эхний давалгааны эсрэг гар дор боломжит бүх л эдийн засгийг дэмжих мөнгөний бодлогын арга хэрэгслээ ашигласан байна.

 2007 оны 8-р сард 5,25% байсан суурь хүүг 2009 оны 12-р сар гэхэд 500 пунктээр бууруулж 0,25% буюу байх боломжит хамгийн бага түвшинд хүргэсэн. Мөн бусад 14 улсын төв банкуудтай харилцан валют солилцох своп гэрээ хийж. Улмаар АНУ-н банкуудын үйл ажиллагааны эрсдлийг үнэлж стресс тест зохион байгуулж, өөрийн хөрөнгийн хэмжээг нэмэгдүүлэх арга хэмжээнүүд авсан байна.

            Гэвч 2007 онд 6% байсан ажилгүйдлийн түвшин 2009 онд 10%-д хүрч, нийт 8 сая америкчууд ажилгүй болж улмаар инфляци буурч эхэлсэн нь АНУ-н ХНС-ийг мөнгөний бодлогийн уламжлалт бус арга хэрэгслийг ашиглахад хүргэсэн байна. Эхний ээлжинд ХНС өөрийн баланс дээр эрсдлийг авч моргейж барьцаалсан үнэт цаасууд болон АНУ-н засгийн газрын урт хугацаат бондыг зах зээл дээрээс худалдан авах болсон. Энэ бодлого нь 2 үндсэн зорилттой байсан , 1-рт банкуудын баланс дээрхи эрсдлийг бууруулж, хөрвөх эх үүсвэрээр хангах, 2-рт хоёрдогч зах зээл дээр эрэлт бий болгож, урт хугацааны бенчмарк бондын хүүг буулгах замаар зээлийн хүүг багасгах байлаа. Үүний үд дүнд 2008-2010 оны хооронд, зах зээл дээр 2 ажиллагаа явуулж, ХНС-ийн баланс 2,7 их наяд ам долларт хүрээд байна. Энэ арга хэрэгсэл өмнө нь 1929-1933 оны Их хямралын үед дараа нь 1980-аад оны үед Японы өрийн хямралын үед ашиглагдаж үр өгөөжөө харуулсан энэ зууны мөнгөний шилдэг арга хэрэгсэл ээ.

Дээрхи арга хэрэгслийн үр дүнгийн талаар үнэлсэн судалгааны ажлууд ХНС болон бусад судалгааны төвүүдийн ажил нилээн гарсан ба ерөнхийдөө бодлогийн үр дүнд урт хугацааны буюу 10 жилийн хугацаатай АНУ-н засгийн газрын бондын хүү 80-120 суурь үзүүлэлтээр буурч, улмаар иргэдэд очих моргейжийн зээлийн хүү буух үндэс болсон байна. Эконометрикийн модел дээр суурилсан АНУ-н эдийн засгийн загвар үнэлгээний дагуу бол АНУ-н эдийн засгийн гарц 3%-р нэмэгдэж нийт 2 сая ажлын байр шинээр нэмэгдсэн байна.  

            ХНС-н зүгээс үнэт цаасны 2-гч зах зээлд хүчтэй интервенц хийхээс гадна өөрийн мөнгөний бодлогийн ил тод байдлыг нэмэгдүүлж. Харилцаагаар дамжуулж,  мөнгөний бодлогийн арга хэрэгслэл, тэдгээрийн үр дүн, цаашид хүүгийн түвшин ямар байх талаар хүлээлтээ зарлах болсон. Энэ ч хөрөнгө оруулагчдад итгэл төрүүлж, урт хугацаанд төлөвлөсөн хөрөнгө оруулалт хийх боломжийг бүрдүүлсэн байна.

Мэдээж сайн талын хажуугаар доорхи саар талууд ч ажиглагдсан байна. 1-рт үнэт цаасны зах зээлд хиймлээр хүчтэй оролцох нь цаашид энэ зах зээл өөрөө өөрийгөө зохицуулах горим алдагдахад хүргэсэн, 2-рт ХНС-н баланс 2,7 их наяд ам доллар хүрсэн нь ХНС-т итгэх зах зээлд оролцогчдын хүлээлтийг бууруулсан, 3-рт нийт санхүүгийн системийн тогтвортой байдалд сөрөг нөлөө үзүүлэх болсон угжны хурга шиг мөнгө хийх үед л өсөж бусад үед унадаг, эцэст нь мэдээж дээрхи үйл ажиллагааны хүрээнд ХНС алдагдал хүлээх магадлал гарч ирсэн.

            Эцэст нь АНУ-н эдийн засгийн өнөөгийн төлөв байдлыг дүгнэжээ. Хэдийгээр ажилгүйдлын түвшин 10%-с буурч 8,3% болсон, их хэмжээний мөнгөний нийлүүлэлт хийгдсэн ч инфляцийн түвшин ХНС-н зорилтод 2%-с даваж гараагүй. Мөн эдийн засгийн сектор тус бүрт өсөлтийн шинж тэмдэг ажиглагдаж  байгаа ч санхүүгийн зах зээл дахь зээлийн нийлүүлэлт, хөрөнгө оруулагчдын итгэл бага хэвээр байгаа нь хэрэглээг хязгаарлаж, цаашид эдийн засгийн өсөлт ажиглагдаж үргэлжлэх, ажилгүйдлийн түвшинг хямралын өмнөх 6%-д хүргэж бууруулах магадлалыг багасгаж байна гэсэн байна. 

PS:  Зах зээл мэдэгдлийг эерэгээр хүлээж авсан ба 9-р сард АНУ-н ХНС QE3-г эхлүүлнэ гэдэг хүлээлт үүсгэсэн. Учир нь Бернанке мөнгөний бодлогийн уламжлалт бус арга хэрэгслийн үр өгөөжийн талаар маш их дурдсан мөн эдийн засаг ХНС-н хүсэж буй төлөвт очоогүй байгаа нт нэмэлт хөтөлбөр хэрэгжүүлэх үндэс болно гэж зах зээл дүгнэсэн.  Өөрийн хувийн бодлыг нэмэхэд QE3, Европын асуудал нэг тийш болтол эхлэхгүй, тэгэхээр эхний ээлжинд FED гэхээс илүү ECB-н action чухал байна.

German wealth fund

         Өнгөрсөн долоо хоногт Financial Times дээр Герман болон Белгийн хоёр эдийн засагч Евро зоны эдийн засгийн хямралыг шийдвэрлэх гарц нь Германд хөрөнгө оруулалтын улсын сан байгуулах түүгээр дамжуулж Германы төлбөрийн тэнцлийн илүүдлийг буюу хуримтлагдаж буй чөлөөт эх үүсвэрийг зөвхөн евро бүсэд бус, дэлхийд байршуулах шаардлагатай тухай нийтлэл бичсэн нь сонирхолтой санагдсан тул тэдний санааг та бүхэнтэй хуваалцаж байна. 

         Эдийн засгийн онолын хичээл бага сага үзсэн хүн бүхэн одоо Грек, Испани болон Италийн өмнө тулгараад буй асуудлыг шийдвэрлэх хамгийн энгийн бөгөөд үр дүнтэй арга нь нэгдсэн евро тэмдэгтээс гарч хуучин мөнгө тэмдэгтээ ашиглах, улмаар мөнгөний ханшаа сулруулах замаар өрөө хямдруулж, экспортийн өрсөлдөх чадвараа нэмэгдүүлэх гэж ойлгож буй биз. 

       Нэгдсэн евро зон, мөнгөн тэмдэгтэд шилжсэнээр ханшийн эрсдэл, алдагдал энэ бүсийн хувьд алга болж, еврод нэгдсэн улсуудын хүрээнд хөрөнгө чөлөөтэй урсах болсон. Евро бүсийн хүрээнд төлбөрийн тэнцлийн хамгийн өндөр эерэг үлдэгдэлтэй улс нь Герман боловч, тэдний мөнгөн урсгал зөвхөн банкуудаар дамжиж, евро бүсийн хүрээнд байршиж байгаа нь евро бүсийн өмнөд хэсгийн улсуудын хүсээд буй еврогийн ханшны сулралтыг нөхцөлдүүлж өгөхгүй байна гэж эдийн засагчид дүгнэсэн байна. Ер нь бол дэлхийд төлбөрийн тэнцлийн илүүдлээ амжилттай байршуулдаг жишиг улсууд нэжгээд байна. Норвег, Катар улсуудын хувьд ашигт малтмалын салбараас орж ирж буй эх үүсвэрээ төрийн хөрөнгө оруулалтын сангуудаараа дамжуулж амжилттай эдийн засгийн эргэлтэнд оруулдаг бол Япон болон Швейцарь улсын хувьд өндөр хөгжсөн банкны системээ энэ зорилгод ашигладаг. 

           Тэгвэл Герман болон евро бүсэд дээрхи загвар яагаад ажиллахгүй байгаа вэ? 

1-р шалтгаан нь, Германы иргэд, аж ахуй нэгжүүд илүүдэл эх үүсвэрээ зөвхөн банкуудаар дамжуулж эдийн засгийн эргэлтэнд оруулдаг. Банкууд нь ханшийн тэгштгэлийн эрсдлээс хамаарч евро бүсээс гадна хөрөнгө байршуулах сонирхол багатай. 

2-р шалтгаан нь, Европын төв банкны зүгээс Германы банкуудын түүнд байршуулж буй эх үүсвэрт бараг тэг хувийн хүү төлдөг нь Германий банкуудын хадгаламжийн хүүг сөрөг байлгаж, төлбөрийн тэнцлийн эерэг үлдэгдлийг өсөж, үржих боломжийг хаадаг.

3-р шалтгаан нь, Европын төв банк мөн өөрт нь хуримтлагдаж буй эх үүсвэрийг евро зоны өмнөд бүсийн улсуудад хүргэхдээ тэдний банкуудыг ашигладаг. Гэтэл банкууд нь тэр эх үүсвэрийг цааш нь яг шаардлагатай байгаа бодит эдийн засагтаа оруулахгүй байна. 

Дээрх бүхний үр дүнд еврогийн ханш хүссэн түвшинд хүртэл суларч чадахгүй улмаар хямд еврогийн эх үүсвэр эдийн засгийн өсөлтөнд тэжээл болохгүй байна. Эдийн засагчид энэ загварын оронд Германд улсын хөрөнгө оруулалтын сан байгуулж, энэ сангаар дамжуулж тэдний төлбөрийн тэнцлийн илүүдлийг шууд дэлхийн бусад улсуудад байршуулснаар ихээхэн хэмжээний еврогийн гадагшлах урсгал бүрэлдэж улмаар евро бүсийн улсуудын хүсэж буй еврогийн ханшийн сулралтыг үүсгэнэ гэж дүгнэсэн байна.

Хятад дэлхийг дахиад аварч чадах уу

Дэлхийн эдийн засаг хямрал руу улам бүр л явж буй нь өдөр ирэх тусам л тодорхой болж байна. Мөнгө хэвлэж эдийн засагт цутгаад асуудал шийдэхгүй нь бараг тодорхой боллоо...гэхдээ л төв банкуудын энэ бодлого цаг хожиж, шийдэл хайх боломжийг бидэнд олгож байна. 

     Төгс эм, эмчилгээ гэж байхгүй учраас нэг талдаа Германуудын айж буй инфляци гэж мангасыг мөнгөн далай хөсрүүлэх нь гарцаагүй. Гэтэл яагаад өндөр инфляцийн сураг Европ, Америк, Японд сонсогдохгүй, мэдрэгдэхгүй байна. Хариулт маш энгийн эдийн засагт мөнгө банкаар л дамжиж зээл болсноор эргэлтэнд ордог. Тэр мөнгийг эргэлтэнд оруулагч дундын зуучлагчид маань үүргээ биелүүлэхгүй байгаатай л холбоотой. Энэ ч олон үзүүлэлтээр батлагдаж байна. Хамгийн сүүлд өчигдөр Европын төв банк эдийн засагт нийлүүл гэж өгсөн урт хугацааны хөнгөлттэй зээлийг нь өөр дээр нь трилион трилионоор барьж буй арижааны банкуудад төлөх хүүгээ тэг болгож үзлээ. Гэхдээ энэ арга ч ажиллахгүй л болов уу ....2008 оны хямралд сүхдүүлсэн банкууд 1-рт өөрсдөө айдастай болсон 2-рт банкны эрх зүй зохицуулалт, хяналт бараг юу ч хийж болхооргүй түвшинд хүргээд байна. Банкуудад ганц орлого олох бүтээгдхүүн үлдсэн нь зээл ....... иймдээ ч Төв банкны бодлогийн хүүний түвшин бараг ТЭГ үед ч тэдний зээлийн хүү буурч өгөхгүй байгаа. Маш ойлгомжтой гаргалгаа, эндээс хийж болно мөнгө нэмэж хийх хэрэг байхгүй хангалттай байна...одоо зөвхөн үүнийг эргэлтэнд л оруулах үлдээд байна. Fed ч энэ учраас бүгд хүсээд буй QE3-г эхлүүлэхгүй байгаа....

      Энэ сарын сүүл ирэх сарын эхэнд хуралдах тэдний ээлжит хурлаар QE3 эхлэх болов уу гэж горьдож буй бол бараг магадлал тэг. Эхэлсэн ч миний хувьд одоо хувьцаа барьж буй хөрөнгө оруулагчдад өгөх зөвөлгөө дээш явах үед нь exit хий....тогтвортой өсөлт гарч чадахгүй. Европ тивийн хувьд тэдний асуудал шийдэгдэх болоогүй..... бараг Америк шиг иргэний дайнаар л United States of Europe шийдэгдэж магад гэхдээ энэ тохиолдолд дахиад д Хойд (Герман, Финланд ба Скандинавыхан) нөгөө тал Өмнөд эвсэл (Итали, Испани, Грек, Португал) байна. Эдийн засаг эрх мэдлийн дайнд мөн л Франц улс хайна хагална. Оллан тэргүүтэй шинэ Францууд ч үүнийг харуулж Өмнөд эвсэлд хүч хавсарснаар Германаар буулт хийлгэж ESM буюу Европын аврах сан асуудалтай улсуудын бондыг шууд худалдаж авах боломжтой болсон. Гэхдээ энэ мөн шийдэл биш сан маань ердөө 500 сая евротой гэтэл ганц Испани гэхэд триллион евроны өртэй. Магадгүй эцсийн одоо буй Европын газрын зурагт өөрчлөлт байхгүй гарц нь дахиад л мөнгө хэвлэхтэй холбогдоно. Өөрөөр хэлбэл аврах санг Европын төв банкны хязгааргүй мөнгө хэвлэх боломжтой уяж өгөх. 

    

     Бөөсны үлгэр шиг л дахиад мөнгө хэвлэх эсвэл байгаа мөнгө эргэлтэнд оруулахад шахах арга дээр л үлдэж байна. Энэ нөхцөлд банкууд гол үүрэг хүлээнэ гэхдээ хөгжингүй орны банкуудыг харвал бүтэхгүй тэд хөдөлж чадахгүйгээр уягдсан. Харин авралын гарц Хятад харагдаж байна. Тэдний давуу тал бол төр банкуудыг эзэмшдэг өөрөөр хэлбэл хүсвэл банкуудыг шахаж эдийн засагт хүссэн салбартаа дуртай мөнгө өгч болно. Ерөнхий бизнесийн үндсэн зарчмаас эдийн засгийн онол ч гажихгүй эрсдэл хийж байж эдийн засагт өсөлт гарна. Өөрөөр хэлбэл зээлээр дамжуулж тэр олон entrepreneur нөхдүүдийг санхүүжүүлж байж ирээдүйд улсыг авч явах компанийг төрүүлнэ. Мэдээж маш олон бүтэлгүй зээлдэгчид гарч ирнэ, энэ эрсдлийг төр үүрсэн нөхцөлд хямралаас гарах гарц зам гарч ирнэ. 

       Хятадын хувьд тэд 80 оны Хятад биш болсон дотоодын хэрэглээ дээр суурьлсан эдийн засгийн өсөлт ямар чухал болохыг хатуу ойлгосон тэд эдийн засагтаа бүтцийн өөрчлөлт хийж, өсөлтийн хөдөлгүүр салбаруудыг сонгож дэмжих болсон. Энэ бодлого нь ч банкуудаар нь дамжиж хэрэгжиж амжилттай болсон нөхцөлд хямрал түүх болно.

Хавар хямралд цэг тавих уу...?

       Он гарснаас хойш хувьцааны индексүүд өсч 2008 оноос хойших хамгийн сайн түвшиндөө хүрээд байна. Dow Jones гэхэд анх удаа 2008 оны 5-р сард байсан түвшин болох 13 000 давж өчигдөр хаагдлаа....Nasdaq буюу технологийн компаниудын хувьцааны индекс 2000 оны дот ком хөөснөөс өмнөх түвшин болох 1300 нэгжид хүрч өслөө. Ганц Apple Inc  жишээг харвал одоо компанийн үнэлгээ 500 тэрбум доллар давсан нь дэлхийн 6 дахь компани, яг жилийн өмнө 300 гаран долларын өртөгтэй байсан нэгж хувьцаа нь 500 ам доллар хүрсэн нь бараг 60 гаруй хувийн өгөөж хөрөнгө оруулагчдад оруулаад байна. Зөвхөн компанийн баланс дээр гэхэд 80 гаруй тэрбум ам доллар бэлнээр байгаа нь Грекийг аврах хэмжээний хөрөнгө гэсэн үг.
       Тэгвэл асуулт одоо энэ өсөлт маань хэр бодитой, тогтвортой үргэлжлэх  үү? гэдэг дээр төвлөрч байна. Өмнөх буюу 2009 оны 3-р сараас 2010 оны 6-р сар хүртэл үргэлжилсэн хямралын дараахи хөрөнгийн зах зээлийн өсөлт нь зөвхөн Төв банкуудаас эдийн засгийг сэргээх дэмжих гэж нийлүүлсэн QE гэж нэршээд байгаа мөнгөний нийлүүлэлт дээр суурилж байсан нь ил болсон. Хятад улс хямралаас гарах зүтгүүр гэж үнэлэгдэж бүгд тэдний зүг харж  байсан нь талаар болж тэдний эдийн засгийн өсөлт нь дэлхий дээрхи хамгийн их буюу 2 их наяд ам долларын эдийн засгийг дэмжих багц дээр суурилж байсан нь одоо ил болоод байна. АНУ гэхэд мөн л бараг 1,5 их наяд ам доллар эдийн засагтаа цутгасан.
        Тэгэхээр одоо явж буй хөрөнгийн захын өсөлтийн ард ямар хүчин зүйл нуугдаж байгааг дараахи байдлаар томьёолж болж байна. Үүнд:
  1. 2009 онтой адил Төв банкууд эдийн засгийг дэмжиж, мөнгө хэвлэж байгаа нь хувьцааны зах зээл дээр өсөлт үүсгэж байна. Энэ ч үнэний талтай 2011 оны 11-р сарын сүүлээр Европын төв банк нийт 480 тэрбум еврогийн 3-н жилийн хугацаатай хөнгөлөлттэй барьцаа бүхий зээлийг хөрвөх чадварын дутагдалд орсон арилжааны банкууддаа нийлүүлсэн нь одоо явж буй хувьцааны зах зээлийн өсөлтийн эхийг тавьсан. Тооцоогоор DAX буюу Германы топ 50 компанийн хувьцааг багцалсан индекс бараг 20 гаруй хувь өсөөд байна. Мөн 2012 он гараад Японы засгийн газар 10  их наяд иен буюу 123 тэрбум ам доллар, Их Британи улс 50 тэрбум паунд нэмж эдийн засагтаа хийсэн бол Хятад улс инфляци үл хайхран арилжааны банкуудын заавал байх нөөцийн түвшинг 0,5 пунктээр буулгаж...зээл олголтыг дэмжиж байна. Хэрэв энэ үндэслэл баттай бол одоо хамгийн гол хүлээх хүлээлт нь Европын 2-р ээлжийн LTRO буюу өнөөдөр шийдэгдэх зээлийн нийлүүлэлт мөн АНУ-н он дамжин яригдаж буй QE3 болно.
2. АНУ болон Европын улсуудын эдийн засагт харагдаж буй эерэг өөрчлөлтүүд нь 2009 оноос хойш эдийн засгийг дэмжих мөнгөний бодлогын үр дүн хугацааны хоцрогдолтойгоор бодит эдийн засгийг өсгөж байан. Өөрөөр хэлбэл АНУ-н ажилгүйдлийн түвшин он гараад сүүлийн 4-н жилийн хамгийн доод түвшин болох 8,4 хувьд хүрсэн, инфляцийн түвшин ч бэлэн мөнгөний нийлүүлэлттэй холбоотойгоор хөөрөгдөлгүй ХНС-н хүлээлт болох 2 хувь дотор байгаа мөн сүүлийн 3-н сар дараалан аж үйлдвэрийн индексүүд өссөн мөн хэрэглэгчдийн эдийн засагт итгэх итгэл нэмэгдэж байгаа нь Кейнсийн онол зөв болох..... хугацааны хоцрогдолтой ч эдийн засаг дахь төрийн оролцоо чухал болохыг харуулж...дэлхийн эдийн засаг аажмаар өөрийн гольдролдоо орно гэсэн үг.

         Дээрхээс дүгнэж үзвэл аль ч хувилбараар харсан эдийн засгийн өсөлтөнд эдийн засгийг дэмжих хөтөлбөрүүд чухал өөрөөр хэлбэл 1-р ээлжинд явсан эдийн засгийг дэмжих багцын үр дүн энэ оны хагас жилээс гарч эдийн засаг хөлөө олж эхэлнэ, үгүй нөхцөлд 2012 онд эдийн засагт хийж буй 2-р ээлжийн дэмжих багц нь 1-р ээлжинд хөлөө олох гэж догонцож буй дэлхийн эдийн засгийг 2013 оны дунд үе гэхэд бүрэн хөл дээр нь зогсоох магадлал үүсээд байна.
         Гэхдээ энэ бүхэн тийм ч дардан замаар хүрчихгүй нь бас тодорхой байгаа. Дэлхийн эдийн засгийн өсөлтөнд одоогоор бодит 2 аюул заналхийлж байна.
      1. Мэдээж Грек болон Европын холбоо...
      2. Ирантай холбоотой үүсээд буй газрын тосны үнийн өсөлт
           Европын холбооны хувьд тэд Грекийн 2-р ээлжийн зээлжүүлэлтийг баталсан ч хувь хөрөнгө оруулагчдыг хүчээр алдагдал хүлээх нөхцөл үүсгэсэн гэдэг үндэслэлээр Стандарт пуурс Грекийн зээлжих эрхийг бараг дампуурсан түвшинд хүргэсэн. Энэ ч эхний үр дүнгээ авчирч Европын төв банкны зүгээс өнөөдөр явагдах хөнгөлөлттэй зээлийн барьцаанд Грекийн засгийн газрын бондыг авахгүй гэсэн мөн Германы дээд шүүх ч Бундестагаар баталсан Германы Грекийг аврах ажиллагаанд оролцох шийдвэрийг хууль бус гэж үзсэн. Олон улсын валютын сан ч Грекийн 2-р ээлжийн аврах ажиллагаанд оролцох өөрийн оролцоог зарлаагүй бараг 130 тэрбумын багцын 1\10-тэй тэнцэх хэмжээний эх үүсвэр гаргах байх гэж хүлээгдэж байна. Европын холбооны зүгээс хямралтай тэмцэх ажилд ОУВС-г татан оролцуулах хүсэлтээ удаа дараа зарласан ч АНУ, Их Британи татгалзаж, BRICS-н зүгээс илүү их эрх мэдлийг олон улсын валютын сан дээр тэдэнд олгосон нөхцөлд гэсэн шаардлага тавьж байна. Тэд бүүр зөвхөн хамтын гэрээний хүрээний улсуудын түвшид Дэлхийн банктай өрсөлдөх банк байгуулах тухай ч ярьж байгаа нь тэдний оролцоо их байхгүйг илтгэж байна. Одоо хямралын гарц дараахи байдлаар харагдаж байна.....хэрэв Грект хувьсгал гарчихгүй бол:
   - Грекийн засгийн газар амлалтандаа хүрч төсвийн хяналтаа хэрэгжүүлэх
   - Европын холбоо өнгөрсөн онд амалсан аврах сангийн хөрөнгө 3-р сард багтааж 750 тэрбум еврод хүргэх
   - ОУВС-г ятгаж тэдний хямралтай тэмцэх хөрөнгийг 380 тэрбум ам доллароос нэмэгдүүлж ярьж буй 600 тэрбумд хүргэх

2-р шатанд газрын тосны үнэ тогтвортой байх шаардлагатай. Ираны хямралтай холбоотойгоор сүүлийн 2 сард баррель нефтийн үнэ 6 хувь өсөөд байна. ХНС-н судалгаагаар газрын тосны үнэ 10 ам доллар өсөхөд АНУ-н өсөлт 0.2 хувь буурна гэж байгаа. Европын холбооны улсуудын хувьд ч Ираны засгийн газраас нефтийн экспортоо зогсоосон нь хүнд тусах нь ойлгомжтой. Иймд яг энэ үед улс төр болон эдийн засгийн тогтвортой байдал чухал байна даа. Нэмээд АНУ хүлээгдэж буй 600 тэрбум ам долларын 3-р ээлжийн эдийн засгийг дэмжих багцаа баталж, өнөөдөр Европын төв банк арилжааны банкууддаа 500 тэрбум еврог хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр зээлсэн нөхцөлд хямралд цэг тавих боломж байна.

Монголбанкны бодлогын хүүгийн нөлөөлөл

Саяхан твиттер-т нэг нөхөр бичсэн байна.....Монголбанкны бодлогын хүүгийн нөлөөлөл гэж алга....уг нь бусад улсын хувьд энэ нь эдийн засаг болон валютын ханшинд чухал нөлөөтэй шийдвэр байдаг гэж. Тэгээд бодлоо би өөрөө банкны системд бас цөөн жил ажилласан ч тэр үед сонсоогүй эсвэл тийм чухал нөлөөлөл бүхий шийдвэр байгаагүй тул дандаа чихний хажуугаар өнгөрөөсөн болж байна. Иймд энэ удаа хөнгөхөн, энэ талаар жаахан харлаа.

Эдийн засгийн түүх талаас нь харвал Төв банкнаас бодлогын хүү тогтоох нь мөнгөний бодлогын нэг чухал хэрэгсэл болж ирсэн. Ихэвчлэн инфляцийн түвшинтэй уялдуулж Төв банкны бодлогын хүүг өөрчлөх замаар эдийн засаг дахь мөнгөний нийлүүлэлтийг удирдаж улмаар инфляцийг хянадаг, Стенфордын Их сургуулийн  Тейлорын загварыг улс орнууд ашигладаг байна. Манай практикт Монголбанк 2007 оны 7-р сараас эхлэн ашиглаж эхэлсэн ба Төв банкны 7 хоногийн хугацаатай үнэт цаасны хүүг бодлогын хүү гэж зарласан байна.

Монголбанкны өөрийн эх үүсвэрээс харвал манайд доорхи загвар байдлаар ажилладаг бололтой. Үүнд:

Монголбанк нь бодлогын хүүгийн түвшинг өөрчлөх замаар арилжааны банкуудын хадгаламж болон зээлийн хүүгийн түвшинд нөлөөлж , улмаар нийт эдийн засаг дахь мөнгөний нийлүүлэлтийг удирдаж инфляцийн түвшинд хязгаарлалт хийнэ.

 

          Цаасан дээрхи томьёолол бодит амьдрал дээр хэр ойр бууж байгааг зөвхөн 2011 оны жишээн дээр харахаар шийдлээ. 2011 онд Монголбанкны захирлуудын зөвлөлийн хурлын шийдвэрийн дагуу инфляцийн түвшин өсөж буйтай уялдуулан нийт 3-н удаа бодлогын хүүг өсгөсөн байна. 4-р сард бодлогын хүүг 0,5 хувиар өсгөж 11,5 хувь, 8-р сард дахин 0,25 хувиар өсгөж 11,75 хувь, 10-р сард нэмж 0,5 хувиар өсгөж  12,25 хувьд хүргэсэн байна. Бодлогын хүүний нөлөөллийг дараахи байдлаар үнэллээ:

-          - Бодлогын хүү болон инфляцийн түвшний хамаарлыг тогтоох, бодлогын хүүгийн өөрчлөлт банкуудын жигнэсэн дундаж хадгаламжийн хүү болон жигнэсэн дундаж зээлийн хүүний өөрчлөлтөнд хэрхэн нөлөөлж буйг тогтоох

-          - Бодлогын хүүгийн өсөлт нь төв банкны үнэт цаасны хэмжээ болон банкуудын хадгаламжийн хүүг нэмэгдүүлэх замаар иргэдийн гар дээр буй бэлэн мөнгийг банкны хадгаламж хэлбэрээр байршуулах сэдэлжүүлэлт болж буй эсэх, нөгөө талдаа банкуудын зээлийн хүүг өсгөж нийт эдийн засаг дахь зээлийн нийлүүлэлтийг багасгаж буй эсэхийг тогтоох болно.

Дээр дурьдагдсан тооцооллыг Монголбанкны 2011 оны 12-р сарын статистикийн бюллетень ашиглаж хийлээ.

           2011 оны сар бүрийн бодлогын хүү болон инфляцийн түвшин, хадгаламжийн хүү мөн зээлийн хүүний статистикийг ашиглаж тэдгээрийн өөр хоорондын хамаарлыг корреляцийн коефициент тооцож харвал:

Бодлогын хүү – инфляцийн түвшин = 0,07 буюу бараг хамааралгүй

Бодлогын хүү – хадгаламжийн хүүний түвшин = (-0,37) буюу сөрөг сул хамааралтай

Бодлогын хүү – зээлийн хүүний түвшин = (-0.59) буюу сөрөг хүчтэй хамааралтай

Инфляцийн түвшин – хадгаламжийн хүүний түвшин = 0,17 буюу эерэг сул хамааралтай

Инфляцийн түвшин- зээлийн хүүний түвшин = 0,37 буюу эерэг хамааралтай

         Эндээс дүгнэвэл, төв банкны бодлогын хүүний өөрчлөлт нь инфляцийн өөрчлөлттэй бараг хамааралгүй өөрөөр хэлбэл мөнгөний бодлогын зорилтот нөхцөл болох инфляцийн түвшинг хязгаарлах тал дээр үйлчилгээ байхгүй байгаа. Мөн онол ёсоор бол бодлогын хүүний түвшин нэмэгдэх нь банкуудыг зээлийн хүүгээ нэмэхэд хүргэх ёстой ч 2011 оны хувьд хамаарал сөрөг буюу бодлогын хүү өсч байхад зээлийн хүү буурч байжээ. Магадгүй энэ нь банкны системийн өрсөлдөөн нэмэгдсэнтэй холбоотой байж болно. Нөгөө талдаа хадгаламжийн хүү мөн бодлогын хүүг дагаж өсөх ёстой ч маш тогтвортой байж, хамаарал сөрөг гарсан нь банк нь итгэлцлийн байгууллага, магадгүй хадгаламжийн хүүг нэмэх нь ямар нэг асуудалтайн дохио гэж харилцагчид үзэхээс эмээж, мөн зээлийн хүү буурч байсан нь хадгаламжийн хүүг өсгөж ашгийн маржинг багасгахгүй гэсэн банкуудын бодлоготой холбоотой байж болно. Харин инфляцийн түвшин болон зээлийн хүү эерэг хамааралтай, инфляцийн түвшин болон хадгаламжийн хүү сулдуу эерэг хамааралтай байгаа нь хэдий богино хугацааны мөчлөг дээр тооцсон ч тооцоолол зөв тренд талдаа байгааг илтгэж байна. Өөрөөр хэлбэл хадгаламжийн хүү нь банкны хувьд зардал тул инфляцийг дагаж өсгөх нь банкуудад ашиггүй харин зээлийн хүүг ашгийн маржинг хадгалах үүднээс инфляцийг дагаж нэмэгдүүлэх сонирхол банкуудад байгааг үгүйсгэх аргагүй юм.

            Бодлогын хүү нэмэгдсэн тухайн тохиолдол бүрийг салгаж, өөрөөр хэлбэл хүү нэмснээс хойших саруудын дундаж хадгаламж болон зээлийн хүүний дунджийг хүү нэмэхээс өмнөх сартай харьцууллаа.

	Бодлогын хүүний өөрчлөлт	Хадгаламжийн жигнэсэн дундаж хүүний өөрчлөлт	Зээлийн жигнэсэн дундаж хүүний өөрчлөлт
4-р сар	+0,005	-          0,003	+0,005
8-р сар	+0,0025	-          0,004	-0,009
10-р сар	+0,005	+  0,001	-0,001

              Хадгаламжийн дундаж хүүний хувьд зөвхөн 10-р сараас хойш он дуустал 0,1 хувиар нэмэгдсэн байна. Энэ өсөлтийг бодлогын хүүний өөрчлөлттэй холбохоос илүү оны эцэст банкуудын актив хөрөнгө өсгөх уралдаантай холбосон нь үнэнд ойр байх. Зээлийн хүүний хувьд 4-р сард бодлогын хүүний өсөлттэй ижил түвшинд дундаж хүү өссөн нь магадгүй хаврын хаварт идэвхиждэг манай бизнес циклтэй холбож болно. Оны эцэст зээлийн дундаж хүү бодлогын хүү өсч байхад буурсан байна.

             Бодлогын хүүний өсөлт нь балансын дүнгээр арилжааны банкуудын зээл олголтыг бууруулж, төв банкны үнэт цаасны багцыг нэмэгдүүлэх ёстой. Тэгвэл дээрхи хоёр үзүүлэлт 2011 оны сар бүрд ямар байсныг харъя.

2011 онд бодлогын хүү 11 хувиас 1,25 суурь нэгжээр нэмэгдэж 12,25 хувь болох үед оны эхнээс сар бүр арилжааны банкуудын олгосон зээлийн хэмжээ бараг 2 дахин нэмэгдсэн байна. Өөрөөр хэлбэл бодлогын хүүний өсөлт нь эдийн засагт нийлүүлэгдсэн зээлийн хэмжээг хязгаарлаж чадаагүй байна. Оны сүүл рүү банкуудын ТБҮЦ-д барих хэмжээ бага зэрэг нэмэгдсэн нь магадгүй window dressing  буюу төлбөрийн чадварыг нэмэгдүүлж харагдуулах сонирхолтой холбогдоно.

Дүгнэлт:

1.      Инфляцийг зорьж боловсруулагдаж буй мөнгөний бодлого буюу бодлогын хүүний өөрчлөлт нь 2011 оны хувьд бодит үйлчлэл үзүүлээгүй байна. (Урт хугацаанд илүү дата дээр тооцоолол хийсэн нөхцөлд өөр гарч магадгүйг үгүйсгэхгүй)

2.      Бодлогын хүү өссөн ч зээл олголт нэмэгдэж зээлийн хүү буурсан нь, зөвхөн бодлогын хүүгээр дамжуулж арилжааны банкуудын зээл олголтыг хязгаарлах нь үр дүнгүйг харуулж байна. Заавал байх нөөцийн хэм хэмжээг нэмэгдүүлэх замаар зээлийн өсөлтийг удирдаж буй урд хөршийн туршлагыг бодлогын хүүтэй уялдуулвал үр өгөөжтэй байж магадгүй.

3.      Төв банкны үнэт цаасны хүүгийн орлогыг татвар ноогдох орлогоос чөлөөлж өгсөн нөхцөлд банкуудын төв банкинд эх үүсвэрээ хадгалах сонирхлыг нэмэгдүүлж магадгүй.

Дэлхийн санхүүгийн зах зээл дээр гарч буй дулаарал цаашдаа үргэлжлэх үү эсвэл түр зуурынх уу..

             2012 он гарснаас хойш дэлхийн томоохон хөрөнгийн зах зээлийн индексүүд бүгд 2011 оны сүүлийн улирлын уналтаас гарч, хөрөнгө оруулагчдын эрсдэл авах хүсэл зориг нэмэгдсэн нь, 2011 оны эхний улиралд бүгд дэлхийн санхүүгийн хямрал дуусч, сайн цаг ирлээ хэмээн хувьцааны зах зээл дээр ралли гарч байсан үеийг санагдуулж байгаа ч олонхи зах зээл судлаачдын үзэж буйгаар тэр үеээс оролцогчдын тоо болон далайц нь аргагүй дутаж байна.
            Хамгийн анхаарал татахуйц өсөлт хөдөлгөөн euro/usd  хос дээр гарч байна. Оны эхний долоо хоногт еврогийн ханш долларын эсрэг нийт 15 сарын доод түвшин болох 1,2630-д хүрсэн ч АНУ-н эдийн засгийн эерэг үзүүлэлтүүд, Хятадын эдийн засаг тийм ч хүнд цохилтонд орохгүй мөн Европын холбооны удирдлагууд амлалтандаа хүрч бүс нутаг болон валютын ханш аа хамгаална гэсэн оптимизм хөрөнгө оруулагчдын дунд давамгайлж уг ханшийг 1,30-с дээш гаргаад байна. Одоо хамгийн гол хүлээгдэж буй асуулт бол энэ эерэг өсөлт хөдөлгөөн зөвхөн бүтэн 2011 оны 3 улирлын турш чангарсан долларын ханшийн эсрэг түр зуурын коррекци уу? эсвэл үнэхээр дэлхийн эдийн засаг зөв замдаа орж байна уу? гэдэгт хариулт хэрэгтэй байна.
          Асуултын эхний хариу мэдээж Евро бүсийн өрийн хямралын цаашдын төлөв байдлаас хамаарна. Энэ сарын 25-29-нд Давосын эдийн засгийн чуулган мөн Европын удирдагчдын уулзалт төлөвлөгдөж байна. Давосын чуулганаас дэлхийн бусад хэсэг Европ-д хэрхэн тусалж чадах эсэх Европын удирдагчдын уулзалтаас тэд дотроо хэрхэн өрийн хямралтайгаа тэмцэж чадах эсэхийг дэлхий харах болно.
          Европын удирдагчдын хувьд шийдвэрлэх 2 гол асуудал байна. Үүнд:
1. Грекийн 3-р сард хугацаа нь дуусаж буй 14 тэрбум еврогийн өрийг хувь хөрөнгө оруулагчидтай тохиролцон сунгах. Хэдийгээр өнгөрсөн онд нийт нүүр үнийн 50 хувийг хувь хөрөнгө оруулагчидад алдагдал болгон хүлээлгэхээр тохирсон боловч, энэ удаа тохиролцооны үндэс нь шинэ бондод төлөх хүүгийн асуудал болж байна. Европын холбоо болон Грекийн зүгээс нийт өрийг ДНБ-ны 169 хувиас буулгаж 10-н жилийн хугацаанд 120 хувьд хүргэхийн тулд бондод төлөх купоныг 4 хувиас бага байлгах мөн хувь хөрөнгө оруулагчдын хүлээх алдагдлыг 70 хувьд хүргэх хэрэгтэй гэж үзэж байгаа нь Олон улсын санхүүгийн корпорацаар төлөөлүүлсэн хувь хөрөнгө оруулагчдын шаардлагатай тохирохгүй байна. S&P евро бүсийн олонхи голлох улсын зээлжих рейтингийг буулгасан, Fitch-н зүгээс хэрэв хувь хөрөнгө оруулагчид хүлээх алдагдал цаашид өсөх нь Грекийн зээлжих рейтингийг автоматаар technical default түвшинд аваачина гэж зарласан. S&P-н үнэлгээний дараа зах зээл дээр хэдийгээр тийм ч сөрөг нөлөө гараагүй гэж үзэж болох ч энэ нь зөвхөн Марио Драгхи тэргүүтэй Европын төв банкны зөв бодлогын үр дүн гэж үзэгсэд ч гарч байгаа. Энэ үед дахиад нэг рейтинг тогтоогч байгууллага нэмэж евро бүсэд цохилт хийсэн нөхцөлд байдал муу талруу эргэж болно. Драгхи тэргүүтэй төв банкныхан евро бүсийн банкуудад 500 тэрбум евротой тэнцэх хэмжээний 3-н жилийн хугацаатай, хөнгөлттэй барьцаа бүхий зээл олгосон маш үр дүнтэй алхам болж, банкны системийн хүрээнд хөрвөх чадварын эрсдлийг арилгаад байна. Иймд эерэг уур амьсгалыг хадгалахын тулд Грек 3-р сараас өмнө хөрөнгө оруулагчидтай тохиролцоонд хүрэх нь чухал.
2. Европын удирдагчид анх амалсан хямралын эсрэг сангийн хөрөнгийг 1 их наяд еврод хүргэх амлалтаа биелүүлэх. Одоогийн байдлаар түр зуурын аврах сан буюу EFSF-д 250 тэрбум, тогтмол ажиллах аврах сан буюу ESM-н хөрөнгийг 500 тэрбумд хүргэнэ гэсэн тохиролцоо л байна. Герман зэрэг гол санд хөрөнгө оруулах улсууд 500 тэрбум-д оруулах өөрийн хувь хөрөнгө хийхэд бэлэн байгаа гэж удаа дараа мэдэгдэж байгаа ч сангийн хөрөнгийг нэмэгдүүлэх боломжгүй гэж зарласан. Энэ ч магадгүй S&P-н цохилтын дараа нийт евро бүсэд ААА рейтинг бүхий 4-н улс үлдсэн эдгээр улсуудын оролцоо европын аврах сангийн 34 хувь болж байгаа нь сангийн өөрийх нь тогтвортой байдалд нөлөөлж цаашдаа ААА рейтинг бүхий улсууд оролцоогоо нэмэгдүүлэх хэрэгцээ гарч буй нь Германд дарамт болж байгаатай холбоотой. Тэгэхээр дээрхи дүр зургаас харахад аваргууд хамтраад мөнгө босгох нь хүндрэлтэй л харагдаж байна.

        Дэлхийн бусад улсуудаас Европыг аврах ажиллагаанд тийм ч олон улс оролцохгүй харагдаж байна. Олон улсын валютын сан нь нийт 385 тэрбум ам долларын хямралтай тэнцэх сантай, уг сангаа хатагтай Лагарде 1 их наяд хүргэх хэрэгтэй гэж үзэж байгаа ч АНУ зэрэг гол хөрөнгө оруулагчид нь эсрэг санал өгөөд байна. Ялангуяа энэ сангаас 600 тэрбум ам долларыг Евро бүсэд зарцуулна гэсэн нь бараг аллерги хөдөлгөсөн. Хэдийгээр Евро бүсийн удирдагчид өнгөрсөн онд Төв банкуудаасаа дайчлан 200 тэрбум евро гаргаж олон улсын валютын сангаар дамжуулан олгох шийд гаргасан ч жижиг чулуугаар том чулуу хөдөлгөх тэдний санаа бусад улсуудад таалагдаагүй. Тэгээд ч Их Британи treaty-д нэгдээгүй нь тэдний  оролцоо болох 50 тэрбум евро-г хэн өмнөөс нь гаргах нь тодорхойгүй байгаа нь бүүр ч ташуур өгч байна.

     Энэ бүгдээс дүгнэхэд евро бүсийн суурь хэврэг хэвээр л байна. Оптимизм зөвхөн АНУ болон Хятадын түр сэргэлт дээр сууж байна. Харин АНУ-н эдийн засгийн суурь үзүүлэлтүүдийг харвал байдал бас тийм ч муу харагдахгүй байгаа ч тогтвортой сайн биш байгаа нь бас асуудал. Энэ долоо хоногт АНУ-н ХНС хүүгийн бодлого зарлана, мөн 4-р улирлын АНУ-н ДНБ зарлагдана. ДНБ өсөж гарах хүлээлт байгаа ч жижгэлэнгийн худалдаа тийм ч сайн 12-р сард өсөөгүй нь бас хүлээлт үүсгэж байгаа. Мөнгөний бодлогын хувьд суурь хүү 0,25 дээр гарах боловч анх удаа Fed governer-д хүүгийн талаар таамаглал дэвшүүлэх нь зах зээлд оролцогчдын хувьд цаашдын Төв банкны мөнгөний бодлого ямар байх нуу гэдгийг баримжаалах үндэс болно. Хүү өсгөх талаар нэг ч дурьдагдахгүй бол мөнгөний тэлэх бодлого явна бараг QE3  ч хүлээгдэж болно эсрэг нөхцөлд доллар чангарна.