Free chat apps or paid SMS

Телеком медиа салбарын зөвлөх Informa компанийн дүгнэлтээр интернет дээр суурилсан  Chat apps-д нь оператор компаниудын уламжлалт SMS үйлчилгээний орлогын бууралтанд гол нөлөө цаашдаа үзүүлэхээр байна. Whats up, Viber, Kik болон Apple-н iMessage, Facebook chat-ийн үйлчилгээний хэрэглэгчид 2013 онд 1-р улиралд өдөрт дунджаар 41 тэрбум мессеж хоорондоо илгээсэн нь уламжлалт оператор компаниудын өдрийн дундаж эргэлтийг гүйцэж улмаар оны эцэс гэхэд 2 дахин давж гарах төлөвтэй байна.

Оператор компаниудын хувьд жилийн 120 тэрбум ам долларын багтаамж бүхий уламжлалт SMS үйлчилгээний зах зээлээс салах уу эсвэл зах зээлээ хамгаалж тэмцэх үү гэсэн сонголтын өмнө туллаа.

Таван жилийн өмнө ухаалаг утаснууд зах зээлд нэвтэрснээр анх гарч ирсэн эдгээр chat apps-д нь интернет дээр суурилсан үнэ төлбөргүй мессеж, яриа, видео файлын холбоос илгээх боломжуудыг хэрэглэгчдэд олгож байна. Тэргүүлэх ухаалаг утас үйлдвэрлэгчдын хувьд энэ аюулыг мэдэрч тэдэнтэй өрсөлдүүлэн өөрсдын chat apps-г зах зээлд гаргасан. Гэвч Apple-н iMessage, Black berry messenger болон Facebook chat нь 8-н ажилтантай анх үйл ажиллагаа эхэлсэн Whats up компанийг дэлхий дээр 200 сая хэрэглэгчтэй болж, технологийн компанийн хувьд Twitter-ийн зинданд хүрэхэд саад болж чадаагүй байна.

Зах зээл дээрх энэхүү өөрчлөлт чиг хандлагыг зарим ухаалаг утас үйлдвэрлэгчид хүлээн зөвшөөрч тэдэнтэй хамтран ажиллах замыг сонгож байна. Хамгийн сүүлийн жишээ нь Nokia компани өөрийн хөгжиж буй улсуудын зах зээлд зориулан гаргаж буй Asha загварын QWERTY гар бүхий  хямд өртөгтэй ухаалаг утсанд Whats up-г суулгаж борлуулахаар болсон байна.

Оператор компаниудын хувьд анхнаасаа өөрсдийн примум үнэ бүхий интернет буюу дата ашиглах үйлчилгээнд найдаж эдгээр chat apps-г анхаарлын гадна орхисон байна. Гэтэл өрсөлдөөний улмаар дата багцуудын үнэ буурч мөн  үнэ төлбөргүй Wi-Fi үйлчилгээ зах зээл дээр элбэг болсон нь эргээд тэдний уламжлалт SMS үйлчилгээний орлогод нөлөөлж, зах зээлээ Whats up мэтийн жижиг апликашн үйлдвэрлэгч нарт алдаж эхэлсэн байна.

Зах зээл дээрх хамгийн сүүлийн чиг хандлагаар оператор компаниуд дараах байдлаар үүсээд буй нөхцөл байдлын эсрэг арга хэмжээ авч байна. Үүнд:

1.      Тус тусдаа өөрийн digital arm байгуулж өөрийн chat apps бэлдэж эхэлсэн. Жишээ нь: Испанийн Telefonica-гийн Tu Go apps.

2.      Зарим нь өөрийн үйлчилгээнүүдээ багцалж худалдах болсон. Английн Vodafone-ийн Red service багц, мессеж болон яриа хязгааргүй боловч дата нь примум үнэтэй.

3.      Оператор компаниудын нэгдсэн интернет дээр суурилсан мессеж үйлчилгээ нэвтрүүлэх.   Английн Vodafone, Испанийн Telefonica,  Америкийн Verizon, AT&T болон Өмнөд Солонгосын SK Telecom энэ шийдэлд нэгдээд байна.

4.      Зарим хэсэг нь 4G систем нэвтрэхийг хүлээж байна. Өөрөөр хэлбэл интернетийн супер хурд дээрээ суурилан нэмэлт примум үнээр датагаа дахиж зарна гэсэн үг. 

Apple Inc-ийн ирээдүй?

Өнгөрсөн Мягмар гаригт Apple компани өөрийн 2013 оны 1-р улирлын орлого, санхүүгийн үр дүнгээ зарлалаа. 2012 оны 1-р улиралд тэдний цэвэр ашиг 11.62 тэрбум ам доллар байсан бол 2013 оны 1-р улиралд энэ тоо 2.1 тэрбум ам доллар буюу 17%-р буурч 9.55 тэрбум ам доллар гарлаа. Энэ нь сүүлийн 10-н жилд анх удаа Apple компаний цэвэр ашиг буурч буй тохиолдол юм.

Америкт хамгийн элбэг, өргөнөөр хөрөнгө оруулалтын сангууд болон хувь хөрөнгө оруулагчдын багцад байршдаг, зах зээл дээр growth stock буюу хувьцааны үнэ цэний өсөлт нь ноогдол ашиг болон бусад өгөөжөөс нь илүү байдаг хувьцааны хувьд дээрх тоо яав ч сайн мэдээ бишээ.

Арга ч үгүй биз, 2010 оны 1-р сард Стив Жобс анх Ipad бүтээгдхүүнээ танилцуулж байх үед тэдний хувьцааны ханш 200 гаран ам доллар байсан бол 2012 оны 9-р сард 702 ам доллар хүрч 2 жилийн хугацаанд Америкт  хаана ч байхгүй хөрөнгө оруулалтын өгөөжийг тэд харуулсан. Гэвч энэ аз нь тэднийг хоромхон хугацаанд орхиж 2013 оны 1-р улирлын байдлаар 402 ам долларт хүрч буусан нь компанийн зах зээлийн үнэлгээнээс 300 тэрбум ам доллар арчиж хаяад байна.

Мэдээж энэ бүхэнд Стив Жобс хамт байхгүй байгаа нь том нөлөө үзүүлж байгаа. Зарим судлаачид түүний залгамжлагч Тим Кукыг шинэ бүтээгдхүүн нэвтрүүлснээсээ олон удаа уучлалт гуйсан гэж шүүмжилж байна.

Өнгөрсөн оны 9-р сард тэд Iphone-5 танилцуулснаас хойш ямар нэгэн шинэ инноваци дээр суурилсан бүтээгдхүүн зах зээлд нэвтрүүлээгүй мөн үйл ажиллагааны алдаа удаа дараалан гаргаж байсан нь томоохон нөлөө үзүүлж байна. Жишээлбэл: Iphone-5 дээр суулгасан Maps apps нь алдаатай ажлаагүй бол хамгийн сүүлийх нь Хятадад харилцагчийн үйлчилгээ тал дээр томоохон алдаа, доголдол гаргаж Кук өөрөө уучлалт гуйсан.

Компани ч дээрх байдалтай олон аргаар тэмцэж байна. Эдгээрээс дурьдвал:

1.      Энэ оны намар болон 2014 онд шинээр Apple TV болон хямд өртөг бүхий смарт Iphone  загвар гаргана гэж мэдэгдээд байна. Ингэснээр тэдний хувьд Хятад болон Бразил зэрэг хөгжиж буй улсуудын зах зээл дээр эзэлж буй байр сууриа нэмэгдүүлж орлого, үр дүнгээ өсгөнө гэж үзэж байна.

2.      Мөн одоо буй бүтээгдхүүнийг загвар дизайныг өөрчлөн зах зээл дээр гаргаж байна. Хамгийн сүүлийн жишээ нь mini Ipad, 2013 оны 1-р улирлын нийт борлуулсан Ipad-ны 2/3 mini.  Гэвч upgrade загварын хувьд үнэ буурдаг ч зардал хэвээрээ байдаг нь компаний нийт ашгийн маржин-г бууруулж байна.

3.      VIX буюу хөрөнгийн зах зээл дээр эрсдэл, хэлбэлзлийг хэмжигч индексийг 2013 оны 1-р улиралд хамгийн өндөр хувиар нөлөөлж хэлбэлзүүлсэн нь Apple-н хувьцаа болсон. Энэ ч утгаараа хөрөнгө оруулагчдын зүгээс компаний менежментэд ирэх дарамт нэмэгдсэн. Үүний эсрэг компаний зүгээс 1-р улирлын нэгж хувьцаанд ноогдох ноогдол ашгийг 15%-р нэмэгдүүлж 3.05 доллар болгож өсгөсөн. Мөн халаасны хувьцаа хэлбэрээр 60 тэрбум ам долларт зах зээл дээрээс хувьцаа худалдаж авахаа зарлаад байна.

145 тэрбум ам долларын бэлэн мөнгө баланс дээр нь байршиж буй компаний хувьд хувьцааны ханшаа өсгөхгүй гэхэд буулгахгүй барих боломжтой. Гэвч нийт бэлэн мөнгөний 2/3 нь гадна зах зээл дээр байгаа мөн компаний удирдлага зээл авч ноогдол ашиг болон халаасны хувьцаа худалдан авч буй үйл ажиллагааг санхүүжүүлна гэсэн нь оффшор дээр байгаа бэлэн  мөнгө хадгалж, зээл авч татвараас зугтаж буй нэг хэлбэр хэмээн шүүмжлэлд өртөөд байна.

Эцэст нь компаний болон хувьцааны хувь заяа Wall Street-ийн хөрөнгө оруулагчид компанийг аль чиглэлийн компани гэж үзэхээс хамаарна гэж зарим судлаачид дүгнэж байна.

Hardware үйлдвэрлэгч компани гэж үзсэн нөхцөлд энэ төрлийн компаниудын зах зээлийн оргил цаг нь богино байдаг. Sony-ийн Walkman Apple-н Ipod, Itunes-т, RIM-ийн майл сервис нь мөн л Apple-ийн App Store –д байраа өгсөн. Apple-ийн P/E ratio буюу нэгж хувьцаанд ноогдох орлогын харьцаа 2013 оны 1-р улиралд 8.6 байгаа нь hardware үйлдвэрлэгч компаниудын дундаж P/E ratio 7.05 –тай ойролцоо түвшинд байна. Өөрөөр хэлбэл цаашид орлого тийм ч сайн өсөхгүй.

Хэрэв Hardware болон Software хольц гэж үзсэн нөхцөлд интернет болон технологи үйлдвэрлэгч нартай харьцуулах хэрэг гарна. Тэдний дундаж P/E ratio 10-с дээш байдаг. Өөрөөр хэлбэл бас зай байна. Мөн тэдний 500 сая, кредит карт нь холбогдсон Apps store-ийн хэрэглэгчид мөн 1-р улирлын байдлаар hardware борлуулалтаас бусад орлого нийт орлогын 7%-г эзэлж байгаа нь энэ чиглэлд нэмэх оноо болж байна.

Тэдний дараагийн шинэ бүтээгдхүүн 9-р сард зах зээл дээр гарах үед асуудал тодорхой болно. Технологийн инноваци тал дээр дэвшил авчрахгүй нөхцөлд хувьцаа болон компаний ирээдүй бүрхэг болох нь гарцаагүй байна.

Коспи буюу Солонгосын хөрөнгийн бирж дээр хамгийн өндөр өсөлтийг 2012 онд үзүүлсэн Киа моторс компанийн гүйцэтгэл 2013 онд ямар байх бол?

2012 онд Киа моторс компанийн борлуулалтын орлого 20%-р өсөж улмаар энэ нь цэвэр ашгийг 30%-р нэмэгдүүлсэн нь компанид Солонгосын хөрөнгийн биржэд бүртгэлтэй хөрөнгө зах зээлийн үнэлгээний хувьд 5 дахь том компани гэсэн нэр алдар авчирсан байна.

Компаний хувьд 2013 онд борлуулалтын тоо хэмжээг дэлхийн хэмжээнд 10%-р нэмэгдүүлэх зорилго тавиад байгаа нь автомашин үйлдвэрлэгчдийн хувьд томоохон амбиц гэж энэ зах зээлийн судлаачид дүгнэж байна. LMC Automotive буюу нэр хүндтэй энэ салбарын судалгааны байгууллагын таамаглаж буйгаар дэлхийн хэмжээнд автомашин үйлдвэрлэгчдийн борлуулалт 5%-р, Ази болон Америкийн зах зээлд борлуулалт 9%-р харин Европын зах зээлд борлуулалт 5%-р тус тус нэмэгдэнэ гэж үзэж байна.

Мөн 2012 он энэ салбарын гол зарим тоглогчдын хувьд хэцүүхэн жил болсон тул 2013 онд эдгээр компаниуд өрсөлдөөн зах зээлд эзлэх байр суурийн төлөө илүү ширүүн өрсөлдөхөө зарлаад байна.  Жишээ нь Японы компаниудын хувьд Фукушимагийн осол, гол үйлдвэрүүд нь байршиж буй Тайланд дахь үерийн аюул зэргээс хамаарч борлуулалт төлөвлөсөн хэмжээнд хүрээгүй байна. Тэгвэл энэ оны хувьд ам долларын эсрэг 20%  суларсан иен,  засгийн газрын дэмжлэг дээр суурилсан Toyota компани нэг номерийн автомашин үйлдвэрлэгч статусаа буцааж авна гэсэн бол Honda-ийн хувьд 2013 он санхүүгийн хувьд эерэг таатай жил болно гэж зарлаад байна.

Киа Моторсын хувьд нийт дэлхий дээрх борлуулалтын орлогын ¼-г бүрдүүлдэг Европын зах зээл дээр илүү төвлөрч, зах зээлийн өсөлтөө хангана. Ялангуяа Европын автомашины зах зээлийн 25% буюу жилд 2,1 сая ширхэг автомашин борлогддог Британы зах зээлийг илүү онилоод байна.

Киа моторс нь 2008 онд Британы зах зээл дээр 38 000 ширхэг автомашин борлуулж байсан бол 2012 онд 66 000 автомашин борлуулж борлуулалтаа 2008 онтой харьцуулбал 2 дахин нэмэгдүүлээд байна. Британи дахь салбарын удирдлагын дүгнэж байгаар тэд энэ тоог жилд 100 000-д ойрын 5-н жилд хүргэснээр Британы зах зээл дээрх автомашин борлуулалтын хэмжээгээр 5-рт орж ардаа Fiat болон Citroen компаниудыг орхино гэж үзэж байна. Тэд энэ зорилтоо биелүүлэхэд компаний зүгээс хэрэгжүүлж буй доорх бодлого дэмжлэг болно гэсэн байна. Үүнд:

-         Британы зах зээл дээр зарагдсан автомашинд 7 жилийн баталгаат засварын хугацаа өгч эхэлсэн. Энэ нь Солонгос машин хямд чанаргүй гэсэн ойлголтыг хэрэглэгчийн сэтгэхүйгээс авч хаяна.

-         Компани нь өөрийн үйлдвэрлэж буй автомашины өнгө үзэмж дизайныг сайжруулахаар Audi-д ажиллаж байсан нэртэй дизайнер авчирсан нь эхний байдлаар үр дүнд хүрч байна. Өөрөөр хэлбэл автомашины зах зээл дээрх premium brand хэрэглэгчдийн гарашд KIA-н загварууд багтах болсон.

-         Европын зах зээлд гарч буй загварууд болон автомашины 60 хувь Словак дахь шинэ үйлдвэрээс нийлүүлэгдэж байгаа нь зах зээл дээр илүү Европын автомашин гэсэн имидж болон нийлүүлэлтийн хурдацыг нэмэгдүүлсэн байна.

2013 оны 1-р улирлын байдлаар тэдний борлуулалт Британы-д өмнөх оноос 3.2%-р өсөж 12 600-д хүрсэн нь өрсөлдөгч Fiat-н 12 000, Citroen-ны 14 600 гэсэн үзүүлэлтүүдтэй ойртож үнэхээр төлөвлөсөн үр дүндээ хүрэх боломжтой гэсэн эерэг хүлээлт зах зээл дээр үүсгээд байна. Энэ ч тэдний хувьцааны ханшийг 2012 оны мөн үетэй харьцуулахад Kospi дээр 2 дахин өсгөөд байна. Гэвч энэ зөвхөн 1-р улирлын үр дүн цаашид байдал хэрхэн өрнөх нь тодорхой бус хэвээр байна. Гол сөрөг нөлөө үзүүлж болохуйц үйл явдлуудыг нэрлэвэл:

1.      Иены ханш огцом суларч байгаа нь Японы автомашиг экспортлогч нарт үнийн өрсөлдөөний давуу тал олгож байна.

2.      2011 онд Kia нь АНУ-ийн зах зээл дээр 775 сая ам долларын нөхөн төлбөр харилцагч нартаа өгсөн учир нь борлуулж буй машины бензин зарцуулалт нь амалсан стандар түвшинд хүрээгүй. Иймэрхүү техникийн доголдол гарч болзошгүй

3.      Мөн хоёр Солонгосын харилцааны хурцадмал байдал компаний санхүүгийн чадавхад сөргөөр нөлөөлж болзогүй юм.

Хятадын эдийн засгийн өсөлтийн хурдац удааширч байгаа нь томоохон компаниудын хувьд хэрхэн нөлөөлөх вэ?

БНХАУ-ийн 2013 оны 1-р улирлын ДНБ өсөлт таамаглал, хүлээлтээс бага 7,7% гарсан нь нийт зах зээлд оролцогч нар болон томоохон компаниудын хувьд Хятадын эдийн засгийн цаашдын ирээдүй, энэ зах зээл дээр үйл ажиллагаа явуулж буй гадны томоохон компаниудын хувьд бодлого стратеги эргэж харах нөхцөл үүсгээд байна.

Сүүлийн 35 жилд Хятадын эдийн засгийн өсөлт 10%-с дээш буюу 2 оронтой тоогоор хэмжигдэж ирсэн. Хятад хямд үйлдвэрлэж, АНУ болон Европын холбоо хэрэглэж ирсэн эдийн засгийн тэнцвэрийн баланс 2010 оноос эхлэлтэй хөгжингүй улсуудын өрийн хямралаар алдагдаад байна. Хөрөнгө оруулалт дээр суурилсан Хятадын эдийн засгийн загвар илүү дотоодын хэрэглээнд суурилсан загварт шилжинэ гэж Хятад улсын шинэ удирдлага амлаад байгаа ч Хятадын хуучнаар Монголд байсан Төлөвлөгөөний комиссын тооцоогоор 2022 он хүртэлх эдийн засгийн дундаж өсөлт 6,5% орчимд байхаар байна.

Дэлхийн эдийн засгийн хөгжлийн түүхийг эргэж харвал Хятад улс нь 1970-аад оны Япон, 1990-ээд оны Өмнөд Солонгос эсвэл 19-р зууны Латин Америкийн улсуудтай ижил нөхцөл байдалд зогсож байна. Энэ тавцангаас дахиад нэг алхам амжилттай үсэрч Япон болон Өмнөд Солонгос шиг хөгжингүй улсуудын түвшинд хүрэх эсвэл Латин Америкийн улсууд шиг бүтэн зуун жилийн эдийн засгийн өсөлтгүй хавханд орох ирээдүй хүлээж байна.

Гэвч зарим судлаачдын үзэж буйгаар Хятад улсын хувьд дахиад 7-8 жилийн эдийн засгийн өндөр хурдацтай хөгжил хүлээж байна гэж дүгнэж байна.  Нэг хүнд ноогдох Хятад улсын ДНБ-ийн хэмжээ Японы 1966 он, Өмнөд Солонгосын 1988 оны түвшинд байна. Өөрөөр хэлбэл өнөөгийн байдлаар Хятад улс тэдний эдийн засгийн оргил цэгт хүрэхээс өмнөх үетэй ижил түвшинд байгаа нь дахиад өсөлтийн зай байгааг харуулж байж болох юм гэсэн үг.

Хөрөнгө оруулалт дээр суурилсан эдийн засгийн загвараас гарах шилжилтийн үе нь Хятад улсын хувьд тийм ч амаргүй байхаар байна. 2008 оны хямралд хариу болгож Хятадын удирдлага орон нутгийн засаг захиргаанд бүс нутгийн хөгжлийг дэмжих зорилгоор бонд гаргах эрх өгсөн нь өнөөдрийн байдлаар ДНБ-ийн 25-30% буюу 3.2 триллион ам долларт хүрчээ. Хөрөнгө оруулалтын өгөөж хэвийн үндсэн өр болон хүүг төлөх боломжтой үед энэ байдал асуудал биш гэвч ихэнх хөрөнгө оруулалт нь үр ашиггүй нийтийн дэд бүтцийн төсөлд орсон нь асуудал үүсгээд байна. Энгийнээр хэлбэл бондын өрөө төлж чадахгүй сунгаад л явж байна. Цикл хаана хэрхэн дуусах нь сонин.

Эцэст нь энэ өр банкны системд нь дарамт болно. Төрийн өмчит 4-н том банкны хувьд энэ бондоос худалдан авах шахалт ирнэ. (Гол худалдан авагч) Энэ нь эргээд санхүүгийн систем ээ хямралд хүргэж, эдийн засгийн хямрал дагуулах уу?  

Судлаачдын үзэж буйгаар өнөөгийн байдлаар дэлхийд 3-н төрлийн шалтаг шалтгаантай эдийн засгийн хямралын төрөл байна.

1.      Lehman brothers – буюу дэлхийн хэмжээний хамгийн хүчирхэг, найдвартай гэж үзэж байсан компани дампуурч дэлхийн хэмжээний үр дагавар авчрах

2.      Asian Crisis- буюу хөрөнгө оруулагчид тодорхой нэг улс эсвэл бүс нутгийн эдийн засагт итгэх итгэлээ алдаж хөрөнгө оруулалтаа татах

3.      Northern Rock – буюу тухайлсан улсын санхүүгийн байгууллага дампуурч улсдаа хямрал үүсгэх

Азаар Хятад улсын хувьд дээрх кейс нөхцөл байдлын аль ч тохирохгүй. 1-рт томоохон банкууд нь бүгд төрийн өмчийх тул хоёр утас Төв хороо цохиод л хоорондоо зээл өгч эхэлнэ. Мөн Хятадын эдийн засаг дахь гадны хөрөнгө оруулалтын хэмжээ бага, хяналт өндөр тул мөнгө гарч явсан ч өнөөгийн Монгол шиг байдал үүсэхгүй.

Гэхдээ хоорондоо зээл өгч, төрийн өмчийн компаниудаа дэмжиж эхэлсэн нөхцөлд банкны системийн чанаргүй зээлийн хэмжээ нь нэмэгдэх нь зайлшгүй. (1990-д онд банкны системийн чанаргүй зээл нь 50%-д хүрч байсан) Өөрөөр хэлбэл статистек тоог нь харвал зээл нэмэгдээд байдаг гэхдээ бодит эдийн засагт орохгүй тул эдийн засгийн өсөлт дагуулахгүй. Баахан зомбий банкууд, төрийн өмчит компаниуд л үүснэ.

Нөгөө талдаа Хятад улс хэрэглээ, гадаад активын өсөлт дээр суурилсан эдийн засгийн загварт амжилттай шилжих магадлалын факторууд байна. 1-рт мэдээж 1,5 тэрбум хүн ам, өсөж буй дундаж давхаргаа, тэдний хэрэглээ, 2-рт Герман улсын нэг жилийн эдийн засгийн гарцтай мөнгөн дүнгээр тэнцүү түвшинд очсон 3.44 триллион ам долларын валютын нөөц хөрөнгө, 3-рт хөгжингүй орнуудад байршуулсан 500 тэрбум ам долларын актив хөрөнгө түүний үр өгөөж болно.

Энэ төрлийн орчинд үйл ажиллагаа явуулж буй гадны компаниудын хувьд цаашдын борлуулалт, үйл ажиллагааны чиг хандлага нь ямархуу байх нь бараг тодроод байна. Францын дэлхийн хэмжээний брэнд болсон 2 компаниар төлөөлүүлэн  авч үзвэл доорх дүр зураг гарна.

LV MH буюу дэлхийн хэмжээний тансаг хэрэглээний бараа үйлдвэрлэгчийн Хятад улс дахь борлуулалтын өсөлт энэ оны 1-р улиралд өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 17%-с буурч 12%-тай гарсан байна. Харин Danone буюу сүү, сүүн бүтээгдхүүн үйлдвэрлэгчийн хувьд Хятад улс дахь борлуулалтын өсөлт өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 2 дахин өсч 17%-д хүрсэн байна.

Энэ бүгдийг нэгтгэж дүгнэвэл, Хятад улсын эдийн засаг хурц хямралд орохгүй ч эдийн засгийн хурдац удааширна. Цаашдын амжилт нь өнөөгийн удирдлагын шилжилтын бодлогоос хамаарна. Хүн амын үндсэн хэрэглээний бараа бүтээгдхүүн үйлдвэрлэгчдийн хувьд борлуулалт огцом нэмэгдэхгүй ч буурахгүй. (цахилгаан, дулаан үндсэн хэрэглээ бол нүүрс үндсэн хэрэглээ) Харин тансаг хэрэглээний барааны эрэлт буурах хандлага ажиглагдана. (дагаад гадагшаа хөрөнгө оруулалт буурна)