Хавар хямралд цэг тавих уу...?

       Он гарснаас хойш хувьцааны индексүүд өсч 2008 оноос хойших хамгийн сайн түвшиндөө хүрээд байна. Dow Jones гэхэд анх удаа 2008 оны 5-р сард байсан түвшин болох 13 000 давж өчигдөр хаагдлаа....Nasdaq буюу технологийн компаниудын хувьцааны индекс 2000 оны дот ком хөөснөөс өмнөх түвшин болох 1300 нэгжид хүрч өслөө. Ганц Apple Inc  жишээг харвал одоо компанийн үнэлгээ 500 тэрбум доллар давсан нь дэлхийн 6 дахь компани, яг жилийн өмнө 300 гаран долларын өртөгтэй байсан нэгж хувьцаа нь 500 ам доллар хүрсэн нь бараг 60 гаруй хувийн өгөөж хөрөнгө оруулагчдад оруулаад байна. Зөвхөн компанийн баланс дээр гэхэд 80 гаруй тэрбум ам доллар бэлнээр байгаа нь Грекийг аврах хэмжээний хөрөнгө гэсэн үг.
       Тэгвэл асуулт одоо энэ өсөлт маань хэр бодитой, тогтвортой үргэлжлэх  үү? гэдэг дээр төвлөрч байна. Өмнөх буюу 2009 оны 3-р сараас 2010 оны 6-р сар хүртэл үргэлжилсэн хямралын дараахи хөрөнгийн зах зээлийн өсөлт нь зөвхөн Төв банкуудаас эдийн засгийг сэргээх дэмжих гэж нийлүүлсэн QE гэж нэршээд байгаа мөнгөний нийлүүлэлт дээр суурилж байсан нь ил болсон. Хятад улс хямралаас гарах зүтгүүр гэж үнэлэгдэж бүгд тэдний зүг харж  байсан нь талаар болж тэдний эдийн засгийн өсөлт нь дэлхий дээрхи хамгийн их буюу 2 их наяд ам долларын эдийн засгийг дэмжих багц дээр суурилж байсан нь одоо ил болоод байна. АНУ гэхэд мөн л бараг 1,5 их наяд ам доллар эдийн засагтаа цутгасан.
        Тэгэхээр одоо явж буй хөрөнгийн захын өсөлтийн ард ямар хүчин зүйл нуугдаж байгааг дараахи байдлаар томьёолж болж байна. Үүнд:
  1. 2009 онтой адил Төв банкууд эдийн засгийг дэмжиж, мөнгө хэвлэж байгаа нь хувьцааны зах зээл дээр өсөлт үүсгэж байна. Энэ ч үнэний талтай 2011 оны 11-р сарын сүүлээр Европын төв банк нийт 480 тэрбум еврогийн 3-н жилийн хугацаатай хөнгөлөлттэй барьцаа бүхий зээлийг хөрвөх чадварын дутагдалд орсон арилжааны банкууддаа нийлүүлсэн нь одоо явж буй хувьцааны зах зээлийн өсөлтийн эхийг тавьсан. Тооцоогоор DAX буюу Германы топ 50 компанийн хувьцааг багцалсан индекс бараг 20 гаруй хувь өсөөд байна. Мөн 2012 он гараад Японы засгийн газар 10  их наяд иен буюу 123 тэрбум ам доллар, Их Британи улс 50 тэрбум паунд нэмж эдийн засагтаа хийсэн бол Хятад улс инфляци үл хайхран арилжааны банкуудын заавал байх нөөцийн түвшинг 0,5 пунктээр буулгаж...зээл олголтыг дэмжиж байна. Хэрэв энэ үндэслэл баттай бол одоо хамгийн гол хүлээх хүлээлт нь Европын 2-р ээлжийн LTRO буюу өнөөдөр шийдэгдэх зээлийн нийлүүлэлт мөн АНУ-н он дамжин яригдаж буй QE3 болно.
2. АНУ болон Европын улсуудын эдийн засагт харагдаж буй эерэг өөрчлөлтүүд нь 2009 оноос хойш эдийн засгийг дэмжих мөнгөний бодлогын үр дүн хугацааны хоцрогдолтойгоор бодит эдийн засгийг өсгөж байан. Өөрөөр хэлбэл АНУ-н ажилгүйдлийн түвшин он гараад сүүлийн 4-н жилийн хамгийн доод түвшин болох 8,4 хувьд хүрсэн, инфляцийн түвшин ч бэлэн мөнгөний нийлүүлэлттэй холбоотойгоор хөөрөгдөлгүй ХНС-н хүлээлт болох 2 хувь дотор байгаа мөн сүүлийн 3-н сар дараалан аж үйлдвэрийн индексүүд өссөн мөн хэрэглэгчдийн эдийн засагт итгэх итгэл нэмэгдэж байгаа нь Кейнсийн онол зөв болох..... хугацааны хоцрогдолтой ч эдийн засаг дахь төрийн оролцоо чухал болохыг харуулж...дэлхийн эдийн засаг аажмаар өөрийн гольдролдоо орно гэсэн үг.

         Дээрхээс дүгнэж үзвэл аль ч хувилбараар харсан эдийн засгийн өсөлтөнд эдийн засгийг дэмжих хөтөлбөрүүд чухал өөрөөр хэлбэл 1-р ээлжинд явсан эдийн засгийг дэмжих багцын үр дүн энэ оны хагас жилээс гарч эдийн засаг хөлөө олж эхэлнэ, үгүй нөхцөлд 2012 онд эдийн засагт хийж буй 2-р ээлжийн дэмжих багц нь 1-р ээлжинд хөлөө олох гэж догонцож буй дэлхийн эдийн засгийг 2013 оны дунд үе гэхэд бүрэн хөл дээр нь зогсоох магадлал үүсээд байна.
         Гэхдээ энэ бүхэн тийм ч дардан замаар хүрчихгүй нь бас тодорхой байгаа. Дэлхийн эдийн засгийн өсөлтөнд одоогоор бодит 2 аюул заналхийлж байна.
      1. Мэдээж Грек болон Европын холбоо...
      2. Ирантай холбоотой үүсээд буй газрын тосны үнийн өсөлт
           Европын холбооны хувьд тэд Грекийн 2-р ээлжийн зээлжүүлэлтийг баталсан ч хувь хөрөнгө оруулагчдыг хүчээр алдагдал хүлээх нөхцөл үүсгэсэн гэдэг үндэслэлээр Стандарт пуурс Грекийн зээлжих эрхийг бараг дампуурсан түвшинд хүргэсэн. Энэ ч эхний үр дүнгээ авчирч Европын төв банкны зүгээс өнөөдөр явагдах хөнгөлөлттэй зээлийн барьцаанд Грекийн засгийн газрын бондыг авахгүй гэсэн мөн Германы дээд шүүх ч Бундестагаар баталсан Германы Грекийг аврах ажиллагаанд оролцох шийдвэрийг хууль бус гэж үзсэн. Олон улсын валютын сан ч Грекийн 2-р ээлжийн аврах ажиллагаанд оролцох өөрийн оролцоог зарлаагүй бараг 130 тэрбумын багцын 1\10-тэй тэнцэх хэмжээний эх үүсвэр гаргах байх гэж хүлээгдэж байна. Европын холбооны зүгээс хямралтай тэмцэх ажилд ОУВС-г татан оролцуулах хүсэлтээ удаа дараа зарласан ч АНУ, Их Британи татгалзаж, BRICS-н зүгээс илүү их эрх мэдлийг олон улсын валютын сан дээр тэдэнд олгосон нөхцөлд гэсэн шаардлага тавьж байна. Тэд бүүр зөвхөн хамтын гэрээний хүрээний улсуудын түвшид Дэлхийн банктай өрсөлдөх банк байгуулах тухай ч ярьж байгаа нь тэдний оролцоо их байхгүйг илтгэж байна. Одоо хямралын гарц дараахи байдлаар харагдаж байна.....хэрэв Грект хувьсгал гарчихгүй бол:
   - Грекийн засгийн газар амлалтандаа хүрч төсвийн хяналтаа хэрэгжүүлэх
   - Европын холбоо өнгөрсөн онд амалсан аврах сангийн хөрөнгө 3-р сард багтааж 750 тэрбум еврод хүргэх
   - ОУВС-г ятгаж тэдний хямралтай тэмцэх хөрөнгийг 380 тэрбум ам доллароос нэмэгдүүлж ярьж буй 600 тэрбумд хүргэх

2-р шатанд газрын тосны үнэ тогтвортой байх шаардлагатай. Ираны хямралтай холбоотойгоор сүүлийн 2 сард баррель нефтийн үнэ 6 хувь өсөөд байна. ХНС-н судалгаагаар газрын тосны үнэ 10 ам доллар өсөхөд АНУ-н өсөлт 0.2 хувь буурна гэж байгаа. Европын холбооны улсуудын хувьд ч Ираны засгийн газраас нефтийн экспортоо зогсоосон нь хүнд тусах нь ойлгомжтой. Иймд яг энэ үед улс төр болон эдийн засгийн тогтвортой байдал чухал байна даа. Нэмээд АНУ хүлээгдэж буй 600 тэрбум ам долларын 3-р ээлжийн эдийн засгийг дэмжих багцаа баталж, өнөөдөр Европын төв банк арилжааны банкууддаа 500 тэрбум еврог хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр зээлсэн нөхцөлд хямралд цэг тавих боломж байна.

Монголбанкны бодлогын хүүгийн нөлөөлөл

Саяхан твиттер-т нэг нөхөр бичсэн байна.....Монголбанкны бодлогын хүүгийн нөлөөлөл гэж алга....уг нь бусад улсын хувьд энэ нь эдийн засаг болон валютын ханшинд чухал нөлөөтэй шийдвэр байдаг гэж. Тэгээд бодлоо би өөрөө банкны системд бас цөөн жил ажилласан ч тэр үед сонсоогүй эсвэл тийм чухал нөлөөлөл бүхий шийдвэр байгаагүй тул дандаа чихний хажуугаар өнгөрөөсөн болж байна. Иймд энэ удаа хөнгөхөн, энэ талаар жаахан харлаа.

Эдийн засгийн түүх талаас нь харвал Төв банкнаас бодлогын хүү тогтоох нь мөнгөний бодлогын нэг чухал хэрэгсэл болж ирсэн. Ихэвчлэн инфляцийн түвшинтэй уялдуулж Төв банкны бодлогын хүүг өөрчлөх замаар эдийн засаг дахь мөнгөний нийлүүлэлтийг удирдаж улмаар инфляцийг хянадаг, Стенфордын Их сургуулийн  Тейлорын загварыг улс орнууд ашигладаг байна. Манай практикт Монголбанк 2007 оны 7-р сараас эхлэн ашиглаж эхэлсэн ба Төв банкны 7 хоногийн хугацаатай үнэт цаасны хүүг бодлогын хүү гэж зарласан байна.

Монголбанкны өөрийн эх үүсвэрээс харвал манайд доорхи загвар байдлаар ажилладаг бололтой. Үүнд:

Монголбанк нь бодлогын хүүгийн түвшинг өөрчлөх замаар арилжааны банкуудын хадгаламж болон зээлийн хүүгийн түвшинд нөлөөлж , улмаар нийт эдийн засаг дахь мөнгөний нийлүүлэлтийг удирдаж инфляцийн түвшинд хязгаарлалт хийнэ.

 

          Цаасан дээрхи томьёолол бодит амьдрал дээр хэр ойр бууж байгааг зөвхөн 2011 оны жишээн дээр харахаар шийдлээ. 2011 онд Монголбанкны захирлуудын зөвлөлийн хурлын шийдвэрийн дагуу инфляцийн түвшин өсөж буйтай уялдуулан нийт 3-н удаа бодлогын хүүг өсгөсөн байна. 4-р сард бодлогын хүүг 0,5 хувиар өсгөж 11,5 хувь, 8-р сард дахин 0,25 хувиар өсгөж 11,75 хувь, 10-р сард нэмж 0,5 хувиар өсгөж  12,25 хувьд хүргэсэн байна. Бодлогын хүүний нөлөөллийг дараахи байдлаар үнэллээ:

-          - Бодлогын хүү болон инфляцийн түвшний хамаарлыг тогтоох, бодлогын хүүгийн өөрчлөлт банкуудын жигнэсэн дундаж хадгаламжийн хүү болон жигнэсэн дундаж зээлийн хүүний өөрчлөлтөнд хэрхэн нөлөөлж буйг тогтоох

-          - Бодлогын хүүгийн өсөлт нь төв банкны үнэт цаасны хэмжээ болон банкуудын хадгаламжийн хүүг нэмэгдүүлэх замаар иргэдийн гар дээр буй бэлэн мөнгийг банкны хадгаламж хэлбэрээр байршуулах сэдэлжүүлэлт болж буй эсэх, нөгөө талдаа банкуудын зээлийн хүүг өсгөж нийт эдийн засаг дахь зээлийн нийлүүлэлтийг багасгаж буй эсэхийг тогтоох болно.

Дээр дурьдагдсан тооцооллыг Монголбанкны 2011 оны 12-р сарын статистикийн бюллетень ашиглаж хийлээ.

           2011 оны сар бүрийн бодлогын хүү болон инфляцийн түвшин, хадгаламжийн хүү мөн зээлийн хүүний статистикийг ашиглаж тэдгээрийн өөр хоорондын хамаарлыг корреляцийн коефициент тооцож харвал:

Бодлогын хүү – инфляцийн түвшин = 0,07 буюу бараг хамааралгүй

Бодлогын хүү – хадгаламжийн хүүний түвшин = (-0,37) буюу сөрөг сул хамааралтай

Бодлогын хүү – зээлийн хүүний түвшин = (-0.59) буюу сөрөг хүчтэй хамааралтай

Инфляцийн түвшин – хадгаламжийн хүүний түвшин = 0,17 буюу эерэг сул хамааралтай

Инфляцийн түвшин- зээлийн хүүний түвшин = 0,37 буюу эерэг хамааралтай

         Эндээс дүгнэвэл, төв банкны бодлогын хүүний өөрчлөлт нь инфляцийн өөрчлөлттэй бараг хамааралгүй өөрөөр хэлбэл мөнгөний бодлогын зорилтот нөхцөл болох инфляцийн түвшинг хязгаарлах тал дээр үйлчилгээ байхгүй байгаа. Мөн онол ёсоор бол бодлогын хүүний түвшин нэмэгдэх нь банкуудыг зээлийн хүүгээ нэмэхэд хүргэх ёстой ч 2011 оны хувьд хамаарал сөрөг буюу бодлогын хүү өсч байхад зээлийн хүү буурч байжээ. Магадгүй энэ нь банкны системийн өрсөлдөөн нэмэгдсэнтэй холбоотой байж болно. Нөгөө талдаа хадгаламжийн хүү мөн бодлогын хүүг дагаж өсөх ёстой ч маш тогтвортой байж, хамаарал сөрөг гарсан нь банк нь итгэлцлийн байгууллага, магадгүй хадгаламжийн хүүг нэмэх нь ямар нэг асуудалтайн дохио гэж харилцагчид үзэхээс эмээж, мөн зээлийн хүү буурч байсан нь хадгаламжийн хүүг өсгөж ашгийн маржинг багасгахгүй гэсэн банкуудын бодлоготой холбоотой байж болно. Харин инфляцийн түвшин болон зээлийн хүү эерэг хамааралтай, инфляцийн түвшин болон хадгаламжийн хүү сулдуу эерэг хамааралтай байгаа нь хэдий богино хугацааны мөчлөг дээр тооцсон ч тооцоолол зөв тренд талдаа байгааг илтгэж байна. Өөрөөр хэлбэл хадгаламжийн хүү нь банкны хувьд зардал тул инфляцийг дагаж өсгөх нь банкуудад ашиггүй харин зээлийн хүүг ашгийн маржинг хадгалах үүднээс инфляцийг дагаж нэмэгдүүлэх сонирхол банкуудад байгааг үгүйсгэх аргагүй юм.

            Бодлогын хүү нэмэгдсэн тухайн тохиолдол бүрийг салгаж, өөрөөр хэлбэл хүү нэмснээс хойших саруудын дундаж хадгаламж болон зээлийн хүүний дунджийг хүү нэмэхээс өмнөх сартай харьцууллаа.

	Бодлогын хүүний өөрчлөлт	Хадгаламжийн жигнэсэн дундаж хүүний өөрчлөлт	Зээлийн жигнэсэн дундаж хүүний өөрчлөлт
4-р сар	+0,005	-          0,003	+0,005
8-р сар	+0,0025	-          0,004	-0,009
10-р сар	+0,005	+  0,001	-0,001

              Хадгаламжийн дундаж хүүний хувьд зөвхөн 10-р сараас хойш он дуустал 0,1 хувиар нэмэгдсэн байна. Энэ өсөлтийг бодлогын хүүний өөрчлөлттэй холбохоос илүү оны эцэст банкуудын актив хөрөнгө өсгөх уралдаантай холбосон нь үнэнд ойр байх. Зээлийн хүүний хувьд 4-р сард бодлогын хүүний өсөлттэй ижил түвшинд дундаж хүү өссөн нь магадгүй хаврын хаварт идэвхиждэг манай бизнес циклтэй холбож болно. Оны эцэст зээлийн дундаж хүү бодлогын хүү өсч байхад буурсан байна.

             Бодлогын хүүний өсөлт нь балансын дүнгээр арилжааны банкуудын зээл олголтыг бууруулж, төв банкны үнэт цаасны багцыг нэмэгдүүлэх ёстой. Тэгвэл дээрхи хоёр үзүүлэлт 2011 оны сар бүрд ямар байсныг харъя.

2011 онд бодлогын хүү 11 хувиас 1,25 суурь нэгжээр нэмэгдэж 12,25 хувь болох үед оны эхнээс сар бүр арилжааны банкуудын олгосон зээлийн хэмжээ бараг 2 дахин нэмэгдсэн байна. Өөрөөр хэлбэл бодлогын хүүний өсөлт нь эдийн засагт нийлүүлэгдсэн зээлийн хэмжээг хязгаарлаж чадаагүй байна. Оны сүүл рүү банкуудын ТБҮЦ-д барих хэмжээ бага зэрэг нэмэгдсэн нь магадгүй window dressing  буюу төлбөрийн чадварыг нэмэгдүүлж харагдуулах сонирхолтой холбогдоно.

Дүгнэлт:

1.      Инфляцийг зорьж боловсруулагдаж буй мөнгөний бодлого буюу бодлогын хүүний өөрчлөлт нь 2011 оны хувьд бодит үйлчлэл үзүүлээгүй байна. (Урт хугацаанд илүү дата дээр тооцоолол хийсэн нөхцөлд өөр гарч магадгүйг үгүйсгэхгүй)

2.      Бодлогын хүү өссөн ч зээл олголт нэмэгдэж зээлийн хүү буурсан нь, зөвхөн бодлогын хүүгээр дамжуулж арилжааны банкуудын зээл олголтыг хязгаарлах нь үр дүнгүйг харуулж байна. Заавал байх нөөцийн хэм хэмжээг нэмэгдүүлэх замаар зээлийн өсөлтийг удирдаж буй урд хөршийн туршлагыг бодлогын хүүтэй уялдуулвал үр өгөөжтэй байж магадгүй.

3.      Төв банкны үнэт цаасны хүүгийн орлогыг татвар ноогдох орлогоос чөлөөлж өгсөн нөхцөлд банкуудын төв банкинд эх үүсвэрээ хадгалах сонирхлыг нэмэгдүүлж магадгүй.