Өчигдөр ОХУ-ийн Газпром нэгдэлийн мэдэгдснээр 2012 онд тэдний цэвэр ашиг
15% буюу 6,5 тэрбум ам доллароор өмнөх оноос буурчээ. Гол шалтгаан нь нийт борлуулалтын
25%-г эзэлдэг Европын холбооны улсуудад хийх борлуулалт 9%-р буурсан болсон
байна.
Газпром нэгдэл нь эзэмшиж буй хийн түлшний нөөцөөрөө дэлхийд тэргүүлдэг ба
Путин тэргүүтэй ОХУ-ийн удирдлагуудын хувьд хийн түлшний Европ дахь монополь
нийлүүлэлтээрээ улс төрийн бодлого хэрэгжүүлдэг гэж буруутгагддаг. Энэ нь ч нэг
талаараа үнэн тэд 2006-2009 онд өөрийн хөрш орнуудад (Болгар, Польш, Украйн) хийн
түлшний нийлүүлэлтээ ид өвөлөөр хааж өндөр үнэ тулгаж байсан.
2010 онд хийн түлшний үнэ түүхэн дээд ханшиндаа хүрэх үед Газпром дэлхий
дээр хамгийн өндөр үнэлгээтэй буюу 1 триллион ам долларын зах зээлийн
үнэлгээтэй компани болж, улмаар ОПЕК-тэй төстөй ОХУ-ийн манлайлал доор хийн
түлш экспортлогчдын блок хүртэл байгуулахаар яригдаж байсан. Гэвч дэлхийн эрчим
хүчний зах зээл дээр гарч ирсэн shale gas revolution буюу далайн гүнээс шингэн хий олборлож ашиглаж эхэлсэн нь нөхцөл байдлыг
эсрэгээр нь эргүүлээд байна.
Ялангуяа АНУ энэ хувьсалын тэргүүнд алхаж, дотоодын эрчим хүчний хэрэгцээгээ
бүрэн хангаж улмаар экспортолж эхэлсэн нь тэдний Европ руу нийлүүлэх нүүрсний (дотоодын зах зээлд илүүдсэн) хэмжээг өсгөж тэнцвэртэй эрчим хүчний эх үүсвэр хайж буй Зүүн Европын
орнуудад Газпром, ОХУ-с эрчим хүчний хувьд хамаарах хамаарлаа буулгах боломж
олгоод байна.
Газпром компанийн хувьд зах зээл дээрх дээрх өөрчлөлтийг аюул занал гэж
хүлээж авахгүй, компанийн уламжлалт бизнесийн моделийг (орлого өсгөхийн тулд үнийг өндөрт барина, нийлүүлэлтээ
нэмэгдүүлэх арга хэмжээ авахгүй ) өөрчлөхгүй
гэж удаа дараалан мэдэгдээд байна. Гэвч ОХУ-ийн удирдлагын зүгээс нийт
экспортын валютын орлогын 10%-г бүрдүүлдэг Газпромын орлогын уналтыг тэвчихгүй
бизнесийн загвараа өөрчлөх шаардлага чиглэл өгсөн байна. Мөн компаниас хамаарах
хамаарлаа буулгаж хийн түлш Европ руу экспортлох эрхийг хэд хэдэн бусад
компаниад олгохоор яриж байна.
Европын холбооны улсуудын зах зээл дээр Газпромын алдагдаж буй орон зайг
бусад өрсөлдөгчид нь амжилттай нөхөн эзэлж байна. Жишээ нь, 2008-2011 оны хооронд
Катар улс Европын зах зээлд нийлүүлэлж буй хийн түлшний экспортоо 4 дахин
нэмэгдүүлсэн бол Норвегийн Стайтойл хийн түлшний үнийг буулгах замаар
борлуулалтаа 2 дахин нэмэгдүүлсэн байна. Ингэснээр 2008 онд Европын холбооны хийн түлшний импортын 43% ноогдож
байсан Газпром 2012 онд 31,5% -г хангаж байна.
Энэ бүх өөрчлөлтөөс зүүн Европын улсууд хамгийн их ашиг хүртэж байгаа ба
Газпром нэгдлээс 2013 оны үнийн хувьд 20 хүртэл хувийн хямдрал аваад байна. Мөн
тэд эрчим хүчний тогтвортой аюулгүй байдлаа хангах үүднээс олон төрөлт арга
хэмжээ авч байна. Үүнд:
1. Герман, Итали зэрэг ОХУ-тай эн зэрэгцэж хийн түлшийг
хямдаар авдаг улсуудын сүлжээ руу шугам шинээр татаж, тэднээр дамжуулан хийн
түлш авч байна.
2. Польш, Болгар зэрэг улсууд Балтийн болон Хар Тэнгис дэхь хийн
түлшний олборлолтыг эхлүүлэхээр дэлхийн томоохон эрчим хүчний томчуудтай гэрээ
үзэглээд байна.
3. Мөн өөрийн газар нутгын давуу талыг ашиглаж Оросын талыг
буулгаж авч байна. Жишээ нь, ОХУ-ийн eastern stream буюу Өмнөд Европ руу тавьж буй хийн хоолой Болгар улсын нутгаар дамжиж буй
нь тэдэнд үнэ буулгаж хэлэлцэх давуу тал олгосон байна.
4. Зарим улсуудын хувьд далайгаар хийн түлш импортоор авах
нөхцөлөө сайжруулж байна. Польш улсын хувьд Балтийн тэнгис-д шинээр хийн түлш
хүлээж авч, хадгалах боомт бариж байна.
Европын холбооны удирдлагын зүгээс ч Газпромын монополийн эсрэг тэмцэж
байгаа ба хэрэв үнийг хөөрөгдөж, өрсөлдөөнийг хязгаарласан нь тогтоогдсог
нөхцөлд нийт борлуулалтын 10%-р торгуулах нөхцөл байдал үүсээд байна.
