Монголбанкны бодлогын хүүгийн нөлөөлөл

Саяхан твиттер-т нэг нөхөр бичсэн байна.....Монголбанкны бодлогын хүүгийн нөлөөлөл гэж алга....уг нь бусад улсын хувьд энэ нь эдийн засаг болон валютын ханшинд чухал нөлөөтэй шийдвэр байдаг гэж. Тэгээд бодлоо би өөрөө банкны системд бас цөөн жил ажилласан ч тэр үед сонсоогүй эсвэл тийм чухал нөлөөлөл бүхий шийдвэр байгаагүй тул дандаа чихний хажуугаар өнгөрөөсөн болж байна. Иймд энэ удаа хөнгөхөн, энэ талаар жаахан харлаа.

Эдийн засгийн түүх талаас нь харвал Төв банкнаас бодлогын хүү тогтоох нь мөнгөний бодлогын нэг чухал хэрэгсэл болж ирсэн. Ихэвчлэн инфляцийн түвшинтэй уялдуулж Төв банкны бодлогын хүүг өөрчлөх замаар эдийн засаг дахь мөнгөний нийлүүлэлтийг удирдаж улмаар инфляцийг хянадаг, Стенфордын Их сургуулийн  Тейлорын загварыг улс орнууд ашигладаг байна. Манай практикт Монголбанк 2007 оны 7-р сараас эхлэн ашиглаж эхэлсэн ба Төв банкны 7 хоногийн хугацаатай үнэт цаасны хүүг бодлогын хүү гэж зарласан байна.

Монголбанкны өөрийн эх үүсвэрээс харвал манайд доорхи загвар байдлаар ажилладаг бололтой. Үүнд:

Монголбанк нь бодлогын хүүгийн түвшинг өөрчлөх замаар арилжааны банкуудын хадгаламж болон зээлийн хүүгийн түвшинд нөлөөлж , улмаар нийт эдийн засаг дахь мөнгөний нийлүүлэлтийг удирдаж инфляцийн түвшинд хязгаарлалт хийнэ.

 

          Цаасан дээрхи томьёолол бодит амьдрал дээр хэр ойр бууж байгааг зөвхөн 2011 оны жишээн дээр харахаар шийдлээ. 2011 онд Монголбанкны захирлуудын зөвлөлийн хурлын шийдвэрийн дагуу инфляцийн түвшин өсөж буйтай уялдуулан нийт 3-н удаа бодлогын хүүг өсгөсөн байна. 4-р сард бодлогын хүүг 0,5 хувиар өсгөж 11,5 хувь, 8-р сард дахин 0,25 хувиар өсгөж 11,75 хувь, 10-р сард нэмж 0,5 хувиар өсгөж  12,25 хувьд хүргэсэн байна. Бодлогын хүүний нөлөөллийг дараахи байдлаар үнэллээ:

-          - Бодлогын хүү болон инфляцийн түвшний хамаарлыг тогтоох, бодлогын хүүгийн өөрчлөлт банкуудын жигнэсэн дундаж хадгаламжийн хүү болон жигнэсэн дундаж зээлийн хүүний өөрчлөлтөнд хэрхэн нөлөөлж буйг тогтоох

-          - Бодлогын хүүгийн өсөлт нь төв банкны үнэт цаасны хэмжээ болон банкуудын хадгаламжийн хүүг нэмэгдүүлэх замаар иргэдийн гар дээр буй бэлэн мөнгийг банкны хадгаламж хэлбэрээр байршуулах сэдэлжүүлэлт болж буй эсэх, нөгөө талдаа банкуудын зээлийн хүүг өсгөж нийт эдийн засаг дахь зээлийн нийлүүлэлтийг багасгаж буй эсэхийг тогтоох болно.

Дээр дурьдагдсан тооцооллыг Монголбанкны 2011 оны 12-р сарын статистикийн бюллетень ашиглаж хийлээ.

           2011 оны сар бүрийн бодлогын хүү болон инфляцийн түвшин, хадгаламжийн хүү мөн зээлийн хүүний статистикийг ашиглаж тэдгээрийн өөр хоорондын хамаарлыг корреляцийн коефициент тооцож харвал:

Бодлогын хүү – инфляцийн түвшин = 0,07 буюу бараг хамааралгүй

Бодлогын хүү – хадгаламжийн хүүний түвшин = (-0,37) буюу сөрөг сул хамааралтай

Бодлогын хүү – зээлийн хүүний түвшин = (-0.59) буюу сөрөг хүчтэй хамааралтай

Инфляцийн түвшин – хадгаламжийн хүүний түвшин = 0,17 буюу эерэг сул хамааралтай

Инфляцийн түвшин- зээлийн хүүний түвшин = 0,37 буюу эерэг хамааралтай

         Эндээс дүгнэвэл, төв банкны бодлогын хүүний өөрчлөлт нь инфляцийн өөрчлөлттэй бараг хамааралгүй өөрөөр хэлбэл мөнгөний бодлогын зорилтот нөхцөл болох инфляцийн түвшинг хязгаарлах тал дээр үйлчилгээ байхгүй байгаа. Мөн онол ёсоор бол бодлогын хүүний түвшин нэмэгдэх нь банкуудыг зээлийн хүүгээ нэмэхэд хүргэх ёстой ч 2011 оны хувьд хамаарал сөрөг буюу бодлогын хүү өсч байхад зээлийн хүү буурч байжээ. Магадгүй энэ нь банкны системийн өрсөлдөөн нэмэгдсэнтэй холбоотой байж болно. Нөгөө талдаа хадгаламжийн хүү мөн бодлогын хүүг дагаж өсөх ёстой ч маш тогтвортой байж, хамаарал сөрөг гарсан нь банк нь итгэлцлийн байгууллага, магадгүй хадгаламжийн хүүг нэмэх нь ямар нэг асуудалтайн дохио гэж харилцагчид үзэхээс эмээж, мөн зээлийн хүү буурч байсан нь хадгаламжийн хүүг өсгөж ашгийн маржинг багасгахгүй гэсэн банкуудын бодлоготой холбоотой байж болно. Харин инфляцийн түвшин болон зээлийн хүү эерэг хамааралтай, инфляцийн түвшин болон хадгаламжийн хүү сулдуу эерэг хамааралтай байгаа нь хэдий богино хугацааны мөчлөг дээр тооцсон ч тооцоолол зөв тренд талдаа байгааг илтгэж байна. Өөрөөр хэлбэл хадгаламжийн хүү нь банкны хувьд зардал тул инфляцийг дагаж өсгөх нь банкуудад ашиггүй харин зээлийн хүүг ашгийн маржинг хадгалах үүднээс инфляцийг дагаж нэмэгдүүлэх сонирхол банкуудад байгааг үгүйсгэх аргагүй юм.

            Бодлогын хүү нэмэгдсэн тухайн тохиолдол бүрийг салгаж, өөрөөр хэлбэл хүү нэмснээс хойших саруудын дундаж хадгаламж болон зээлийн хүүний дунджийг хүү нэмэхээс өмнөх сартай харьцууллаа.

	Бодлогын хүүний өөрчлөлт	Хадгаламжийн жигнэсэн дундаж хүүний өөрчлөлт	Зээлийн жигнэсэн дундаж хүүний өөрчлөлт
4-р сар	+0,005	-          0,003	+0,005
8-р сар	+0,0025	-          0,004	-0,009
10-р сар	+0,005	+  0,001	-0,001

              Хадгаламжийн дундаж хүүний хувьд зөвхөн 10-р сараас хойш он дуустал 0,1 хувиар нэмэгдсэн байна. Энэ өсөлтийг бодлогын хүүний өөрчлөлттэй холбохоос илүү оны эцэст банкуудын актив хөрөнгө өсгөх уралдаантай холбосон нь үнэнд ойр байх. Зээлийн хүүний хувьд 4-р сард бодлогын хүүний өсөлттэй ижил түвшинд дундаж хүү өссөн нь магадгүй хаврын хаварт идэвхиждэг манай бизнес циклтэй холбож болно. Оны эцэст зээлийн дундаж хүү бодлогын хүү өсч байхад буурсан байна.

             Бодлогын хүүний өсөлт нь балансын дүнгээр арилжааны банкуудын зээл олголтыг бууруулж, төв банкны үнэт цаасны багцыг нэмэгдүүлэх ёстой. Тэгвэл дээрхи хоёр үзүүлэлт 2011 оны сар бүрд ямар байсныг харъя.

2011 онд бодлогын хүү 11 хувиас 1,25 суурь нэгжээр нэмэгдэж 12,25 хувь болох үед оны эхнээс сар бүр арилжааны банкуудын олгосон зээлийн хэмжээ бараг 2 дахин нэмэгдсэн байна. Өөрөөр хэлбэл бодлогын хүүний өсөлт нь эдийн засагт нийлүүлэгдсэн зээлийн хэмжээг хязгаарлаж чадаагүй байна. Оны сүүл рүү банкуудын ТБҮЦ-д барих хэмжээ бага зэрэг нэмэгдсэн нь магадгүй window dressing  буюу төлбөрийн чадварыг нэмэгдүүлж харагдуулах сонирхолтой холбогдоно.

Дүгнэлт:

1.      Инфляцийг зорьж боловсруулагдаж буй мөнгөний бодлого буюу бодлогын хүүний өөрчлөлт нь 2011 оны хувьд бодит үйлчлэл үзүүлээгүй байна. (Урт хугацаанд илүү дата дээр тооцоолол хийсэн нөхцөлд өөр гарч магадгүйг үгүйсгэхгүй)

2.      Бодлогын хүү өссөн ч зээл олголт нэмэгдэж зээлийн хүү буурсан нь, зөвхөн бодлогын хүүгээр дамжуулж арилжааны банкуудын зээл олголтыг хязгаарлах нь үр дүнгүйг харуулж байна. Заавал байх нөөцийн хэм хэмжээг нэмэгдүүлэх замаар зээлийн өсөлтийг удирдаж буй урд хөршийн туршлагыг бодлогын хүүтэй уялдуулвал үр өгөөжтэй байж магадгүй.

3.      Төв банкны үнэт цаасны хүүгийн орлогыг татвар ноогдох орлогоос чөлөөлж өгсөн нөхцөлд банкуудын төв банкинд эх үүсвэрээ хадгалах сонирхлыг нэмэгдүүлж магадгүй.